صفر تا صد موشک هایپرسونیک؛ از عملکرد تا قدرت و سرعت

در دنیای فناوری‌های نظامی، کمتر مفهومی به اندازه‌ی موشک هایپرسونیک توانسته معادلات قدرت را بر هم بزند. این سلاح‌ها فقط نسخه‌های سریع‌تری از موشک‌های قدیمی نیستند؛ بلکه یک فناوری کاملا جدید به شمار می‌روند که با سرعت و مانورپذیری خیره‌کننده‌ی خود، پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاعی جهان را به چالش می‌کشند. به طور خلاصه، یک موشک هایپرسونیک جنگ‌افزاری است که با سرعتی بیش از 5 برابر سرعت صوت (بالای 6125 کیلومتر بر ساعت) حرکت می‌کند و در عین حال می‌تواند مسیر خود را به شکلی غیرقابل پیش‌بینی تغییر دهد و از هر سپری عبور کند.

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

موشک هایپرسونیک چیست؟

وقتی صحبت از موشک هایپرسونیک می‌شود، منظور سلاحی است که دو ویژگی کلیدی را با هم ترکیب می‌کند: سرعت فوق‌العاده بالا و قابلیت مانوردهی پیشرفته. شاید بپرسید موشک هایپرسونیک چیست و چه چیزی آن را این‌قدر متمایز می‌کند؟ پاسخ در همین دو ویژگی نهفته است.

اولین مشخصه، سرعت است. هر سرعتی بالاتر از 5 ماخ (Mach 5) در دسته‌ی هایپرسونیک یا فراصوت قرار می‌گیرد. این یعنی موشک می‌تواند مسافت‌های بسیار طولانی را در عرض چند دقیقه طی کند و زمان واکنش را برای هر سیستم دفاعی تقریبا به صفر برساند.

ویژگی دوم که اهمیت آن کمتر از سرعت نیست، مانورپذیری است. این سلاح‌ها برخلاف موشک‌های بالستیک که مسیری قوسی و قابل پیش‌بینی دارند، می‌توانند در حین پرواز در اتمسفر، مسیر خود را به صورت ناگهانی تغییر دهند. این ترکیب مرگبار از سرعت و مانورپذیری، رهگیری آن‌ها را با فناوری‌های فعلی تقریبا غیرممکن می‌سازد. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان نظامی معتقدند که موشک های هایپرسونیک قواعد بازی را در نبردهای مدرن تغییر داده‌اند.

معماری پرواز؛ دو رویکرد اصلی

فناوری موشک هایپرسونیک عمدتا در دو دسته‌ی کلی توسعه پیدا کرده است که هر کدام روش پروازی متفاوتی دارند:

• وسایل نقلیه گلایدکننده هایپرسونیک (HGV): این نوع سلاح‌ها در دو مرحله عمل می‌کنند. ابتدا یک راکت تقویت‌کننده (بوستر)، کلاهک جنگی یا همان «گلایدر» را به ارتفاع بسیار بالایی در لبه‌ی جو می‌رساند و به آن سرعتی هایپرسونیک می‌دهد. پس از آن، گلایدر از راکت جدا می‌شود و باقی مسیر تا هدف را بدون موتور و مانند یک گلایدر بسیار سریع طی می‌کند. مزیت اصلی این مدل، توانایی انجام مانورهای پیچیده و زیگزاگی در اتمسفر است که مسیر آن را کاملا غیرقابل پیش‌بینی می‌کند. موشک «دانگ فنگ-17» چین یکی از نمونه‌های شناخته‌شده‌ی این فناوری است.
• موشک‌های کروز هایپرسونیک (HCM): این دسته از موشک‌ها برخلاف مدل قبلی، در تمام طول پرواز خود از موتورهای پیشرفته‌ی هواتنفسی به نام «اسکرم‌جت» (Scramjet) نیرو می‌گیرند. این موتورها با استفاده از سرعت بالای خود موشک، هوا را فشرده کرده و احتراقی مافوق صوت ایجاد می‌کنند. موشک‌های کروز هایپرسونیک در ارتفاع پایین‌تری پرواز می‌کنند که همین موضوع، شناسایی آن‌ها توسط رادارهای زمینی را دشوارتر هم می‌کند.

سرعت موشک هایپرسونیک

یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های این فناوری، سرعت موشک هایپرسونیک است. برای درک بهتر این مقیاس، باید با واحد «ماخ» آشنا شویم. یک ماخ برابر با سرعت صوت است که در سطح دریا حدود 1225 کیلومتر بر ساعت است. هر جسمی که سریع‌تر از 5 ماخ حرکت کند، وارد قلمروی هایپرسونیک شده است.

حداکثر سرعت موشک هایپرسونیک در مدل‌های مختلف، متفاوت است. برای مثال:

• موشک «کینژال» روسیه به سرعتی حدود 10 ماخ (بیش از 12,000 کیلومتر بر ساعت) دست پیدا می‌کند.
• موشک «آوانگارد» روسیه که یک گلایدر هایپرسونیک است، سرعتی باورنکردنی تا 27 ماخ (نزدیک به 33,000 کیلومتر بر ساعت) دارد و به عنوان سریع ترین موشک هایپرسونیک جهان شناخته می‌شود.

این سرعت سرسام‌آور به این معناست که یک موشک هایپرسونیک می‌تواند در کمتر از 15 دقیقه از یک قاره به قاره‌ای دیگر برسد. این ویژگی به تنهایی کافی است تا هر سپر دفاعی را ناکارآمد کند، زیرا زمانی برای شناسایی، ردیابی و شلیک موشک رهگیر باقی نمی‌گذارد.

الگوی حرکت موشک هایپرسونیک

آنچه یک موشک هایپرسونیک را به سلاحی تقریبا غیرقابل توقف تبدیل می‌کند، فقط سرعت آن نیست، بلکه الگوی حرکت موشک هایپرسونیک است. موشک‌های سنتی، به خصوص موشک‌های بالستیک، پس از شلیک یک مسیر قوسی شکل و کاملا قابل محاسبه را طی می‌کنند. سامانه‌های دفاعی با محاسبه‌ی این مسیر، می‌توانند محل برخورد را پیش‌بینی کرده و موشک رهگیر را به آن نقطه ارسال کنند.

اما حرکت موشک هایپرسونیک این معادله را به هم می‌ریزد. این موشک‌ها در اتمسفر زمین پرواز می‌کنند و با استفاده از سطوح کنترلی آیرودینامیکی، می‌توانند در هر لحظه مسیر خود را تغییر دهند. این قابلیت به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از پوشش راداری دشمن عبور کنند، مسیرهای غیرمنتظره‌ای را در پیش بگیرند و تا آخرین لحظات قبل از برخورد، هدف نهایی خود را مخفی نگه دارند. این پرواز غیرقابل پیش‌بینی، بزرگ‌ترین کابوس برای سامانه‌های دفاع موشکی است.

فرق موشک بالستیک و هایپرسونیک

برای درک بهتر این فناوری، لازم است به فرق موشک بالستیک و هایپرسونیک بپردازیم. گرچه هر دو سریع هستند، اما تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند:

• مسیر پرواز: موشک بالستیک یک مسیر سهموی (قوسی) را طی می‌کند که بخش عمده‌ی آن خارج از جو زمین است. این مسیر پس از شلیک، قابل پیش‌بینی است. در مقابل، یک موشک‌ هایپرسونیک در ارتفاع پایین‌تر و درون اتمسفر پرواز می‌کند و مسیر آن صاف و متغیر است.
• قابلیت مانور: موشک‌های بالستیک پس از اتمام کار بوستر، تقریبا هیچ قدرت مانوری ندارند. اما موشک‌های هایپرسونیک در تمام طول مسیر خود قادر به تغییر جهت هستند.
• رهگیری: مسیر قابل پیش‌بینی موشک‌های بالستیک، رهگیری آن‌ها را (هرچند دشوار) ممکن می‌سازد. اما ترکیب سرعت و مانورپذیری در موشک‌های هایپرسونیک، رهگیری آن‌ها را با سامانه‌های کنونی تقریبا ناممکن کرده است.

چالش‌های فناوری در مسیر فراصوت

توسعه‌ی یک موشک‌ هایپرسونیک با چالش‌های مهندسی بسیار بزرگی همراه است که تنها پیشرفته‌ترین کشورها از پس آن برمی‌آیند:

• مدیریت حرارت: در سرعت‌های فراصوت، اصطکاک هوا دمای سطح موشک را به بیش از 2000 درجه سانتی‌گراد می‌رساند. این حرارت می‌تواند هر فلزی را ذوب کند و نیازمند استفاده از آلیاژها و مواد کامپوزیتی بسیار خاص و گران‌قیمت است.
• هدایت و کنترل: گرمای شدید، لایه‌ای از پلاسمای یونیزه شده در اطراف موشک ایجاد می‌کند که مانند یک سپر عمل کرده و ارتباطات رادیویی و سیگنال‌های GPS را مختل می‌کند. هدایت دقیق موشک در چنین شرایطی یک چالش فنی پیچیده است.
• پیشرانش: ساخت موتورهای اسکرم‌جت که بتوانند در سرعت‌های بالای 5 ماخ به طور پایدار کار کنند، یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های این فناوری محسوب می‌شود.

چه کشورهایی موشک هایپرسونیک دارند؟

رقابت برای دستیابی به این فناوری به یک مسابقه‌ی تسلیحاتی جدید تبدیل شده است. اگر می‌پرسید چه کشورهایی موشک‌ هایپرسونیک دارند، در حال حاضر باشگاه دارندگان این سلاح بسیار محدود است. روسیه و چین پیشتازان این عرصه هستند و چندین سامانه‌ی عملیاتی در اختیار دارند.

• روسیه: با سامانه‌هایی مانند «آوانگارد»، «کینژال» و «زیرکُن» خود را به عنوان رهبر این فناوری معرفی کرده است.
• چین: با سرمایه‌گذاری عظیم، موشک‌هایی مانند «DF-17» را توسعه داده که تهدیدی جدی برای منافع آمریکا در اقیانوس آرام به شمار می‌رود.
• آمریکا: با وجود تحقیقات گسترده، در عملیاتی کردن این سلاح‌ها از رقبای خود عقب مانده است اما چندین پروژه‌ی فعال در دست اجرا دارد.
• سایر کشورها: کشورهایی مانند ایران (با موشک فتاح)، کره شمالی، هند و فرانسه نیز برنامه‌های توسعه‌ی خود را با جدیت دنبال می‌کنند.

موشک هایپرسونیک آمریکا

ایالات متحده چندین برنامه برای توسعه‌ی موشک‌ هایپرسونیک آمریکا را به طور همزمان پیش می‌برد. پروژه‌هایی مانند سلاح هایپرسونیک دوربرد (LRHW) برای نیروی زمینی و موشک کروز تهاجمی هایپرسونیک (HACM) برای نیروی هوایی از مهم‌ترین برنامه‌های پنتاگون هستند. با این حال، آمریکا با چالش‌های فنی و شکست در برخی آزمایش‌ها مواجه شده و در تلاش است تا این شکاف فناوری با روسیه و چین را پر کند.

موشک هایپرسونیک چین

چین فناوری هایپرسونیک را به عنوان یکی از محورهای اصلی استراتژی نظامی خود قرار داده است. موشک‌ هایپرسونیک چین، به ویژه مدل DF-17، برای هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی و ناوهای هواپیمابر دشمن طراحی شده است. این کشور آزمایش‌های موفقیت‌آمیز زیادی در این زمینه داشته و به نظر می‌رسد در برخی جنبه‌های این فناوری از آمریکا نیز پیشی گرفته است.

سریع‌ترین و بهترین موشک های هایپرسونیک جهان

انتخاب بهترین موشک های هایپرسونیک جهان کار ساده‌ای نیست، زیرا هر کدام برای ماموریت خاصی طراحی شده‌اند. با این حال، از نظر سرعت، سامانه‌ی آوانگارد روسیه با سرعت 27 ماخ، بدون شک سریع ترین موشک‌ هایپرسونیک جهان است.

از نظر قدرت تخریب موشک‌ هایپرسونیک، این سلاح‌ها به دو روش عمل می‌کنند. اول، انرژی جنبشی حاصل از برخورد با سرعت بالا به تنهایی می‌تواند خسارتی عظیم به یک ناو جنگی یا یک ساختمان مستحکم وارد کند. دوم، این موشک‌ها می‌توانند انواع کلاهک‌های جنگی، از متعارف گرفته تا هسته‌ای، را حمل کنند که قدرت تخریب آن‌ها را چندین برابر می‌کند. بسیاری از کاربران به دنبال عکس موشک‌ هایپرسونیک هستند تا تصویری از این جنگ‌افزارهای پیشرفته داشته باشند.

قیمت موشک هایپرسونیک

اطلاعات دقیق در مورد قیمت موشک‌ هایپرسونیک معمولا محرمانه است، اما شکی نیست که این سلاح‌ها فوق‌العاده گران هستند. پیچیدگی فناوری، مواد کمیاب و فرآیند تولید دشوار، هزینه‌ی ساخت هر فروند از آن‌ها را به ده‌ها میلیون دلار می‌رساند.

با این حال، یکی از جنبه‌های مهم این سلاح‌ها، ایجاد یک جنگ اقتصادی نامتقارن است. یک موشک‌ هایپرسونیک که ممکن است هزینه‌ی تولید آن بالا باشد، می‌تواند یک هدف چند میلیارد دلاری مانند یک ناو هواپیمابر را تهدید کند. در مقابل، هزینه دفاع در برابر آن بسیار گزاف‌تر است. شلیک یک یا چند موشک رهگیر گران‌قیمت که شانس موفقیت پایینی هم دارند، دفاع را به امری غیراقتصادی تبدیل می‌کند.

جمع‌بندی

موشک‌ هایپرسونیک تنها یک سلاح جدید نیست؛ بلکه یک تحول بنیادین در عرصه‌ی نظامی است که توازن استراتژیک قدرت را در جهان تغییر می‌دهد. این فناوری با سرعت و مانورپذیری بی‌نظیر خود، سامانه‌های دفاعی فعلی را تقریبا بی‌اثر کرده و دارندگان آن را در موقعیت برتری قرار داده است. ورود این سلاح‌ها به میدان نبرد، عصر جدیدی از رقابت‌های تسلیحاتی را آغاز کرده و جهان را به سمت بی‌ثباتی بیشتری سوق می‌دهد. در این شرایط، کشورها نه تنها باید به دنبال فناوری‌های دفاعی نسل بعد باشند، بلکه نیازمند بازنگری در دکترین‌های نظامی و ایجاد راهکارهای دیپلماتیک برای کنترل این تهدید جدید هستند.

منبع: دیجی‌کالا مگ

نوشته صفر تا صد موشک هایپرسونیک؛ از عملکرد تا قدرت و سرعت اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.