ایران از سامانه آنتی‌فیک‌نیوز برای مقابله با اخبار جعلی رونمایی کرد؛ ابتکاری جدید شامل اتاق فرار و دانشنامه برای ارتقای سواد رسانه‌ای.
در بحبوحه گسترش اطلاعات نادرست، پویش ملی «مواجهه با اخبار جعلی» با هدف توانمندسازی جامعه در برابر محتوای غیرواقعی و اخبار جعلی، فعالیت خود را آغاز کرده است. این طرح که با مدیریت موسسه فضای مجازی سراج شکل گرفته، از ابزارهای متنوعی برای آموزش و افزایش سواد رسانه‌ای بهره می‌برد. اما در کنار این اقدامات، پرسش‌های مهمی درباره شفافیت و استقلال متولی اصلی آن مطرح است که نیازمند پاسخگویی است.
گسترش سواد جامع رسانه‌ای: راهکاری ملی برای اخبار جعلی
محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی، اخیراً ضمن رونمایی از وب‌سایت antifakenews.ir، تأکید کرد که چالش اخبار جعلی امروز به یک مسئله جهانی و حتی امنیت ملی برای بسیاری از کشورها تبدیل شده است. او خواستار تغییر رویکرد از سواد رسانه‌ای صرف به سوادی «جامع» شد که همه اقشار جامعه را، از خانواده و مدرسه تا لایه‌های امنیتی و سیاست‌گذاری، پوشش دهد.
آقامیری افزود گسترش این سواد، تصمیم‌گیری‌های کلان را کم‌هزینه‌تر می‌کند. او همچنین بر ضرورت طراحی سازوکاری برای مقابله با فیک‌نیوزها درباره ایران در خارج از کشور و شتاب‌دادن به توسعه هوش مصنوعی تأکید کرد.
فعالیت‌های متنوع پویش ملی مقابله با فیک‌نیوز
وب‌سایت این پویش خود را مرجعی ملی برای آموزش و توانمندسازی معرفی می‌کند. فعالیت‌های آن شامل «کتابک‌های تبیینی»، «بسته‌های کنشگری» برای مربیان، «آکادمی آموزشی مجازی» با هزاران دقیقه محتوای ویدیویی، رویدادهایی مانند «پازل»، «کلاغ‌پرس» و حتی «اتاق فرار خبر جعلی» و بازی‌های کارتی و فکری آموزشی است.
طبق آمار ارائه‌شده در وب‌سایت، بیش از ۱۰۰ مدرس، ۷۳ هزار فراگیر، ۲۰۰ رویداد و پوشش ۳۰ استان در این پویش مشارکت دارند که نشان‌دهنده گستره فعالیت آن است. با این حال، وبگاه پویش در حال حاضر از نظر نظم و دسته‌بندی محتوا، با کاستی‌هایی مواجه است.
از آموزش تا داوری: چالش‌های اعتماد و شفافیت
پویش کنونی بر آموزش سواد رسانه‌ای متمرکز است که رویکردی مثبت محسوب می‌شود. اما هرگاه بحث برچسب‌گذاری «جعلی/غیرجعلی» مطرح می‌شود، خطر لغزش از آموزش به «داوری رسمی درباره روایت‌ها» وجود دارد. برای جلوگیری از این بدگمانی، تعریف سازوکاری شفاف برای ارزیابی محتوا، معیارهای مشخص، امکان اعتراض و هیئت داوری مستقل (دانشگاهی/رسانه‌ای) ضروری است. اعتماد عمومی با بی‌توجهی به این اصول به‌راحتی از دست می‌رود.
آمار و ارقام چشمگیر فعالیت‌ها، بدون شاخص‌های نتیجه‌محور مانند تغییر در توان تشخیص مخاطبان یا نرخ انتشار اطلاعات تصحیح‌شده، تنها در حد کمیت باقی می‌مانند. یک پویش برای آنکه ملی خوانده شود، باید داده‌های ارزیابی خود را به‌صورت دوره‌ای و قابل راستی‌آزمایی، البته با حفظ حریم خصوصی، منتشر کند. دبیر شورای فضای مجازی از سازوکار مقابله با فیک‌نیوز خارج از مرزها نیز سخن گفت.
اما این ایده بدون شبکه‌سازی حرفه‌ای با اتاق‌های خبر معتبر و فکت‌چکرهای بین‌المللی، تولید محتوای چندزبانه و حضور فعال در تمامی شبکه‌های اجتماعی، به دیوار بی‌اعتمادی بیرونی برخورد خواهد کرد. شفافیت و استقلال حرفه‌ای، راه اثرگذاری در خارج از مرزها است.
موسسه فضای مجازی سراج: پرسش‌هایی درباره ساختار و منابع
موسسه فضای مجازی سراج، متولی اصلی این پویش، از اوایل دهه ۱۳۹۰ فعال بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهند این سازمان در سال ۱۳۹۲ از بنیاد خاتم‌الاوصیا جدا شد و در سال ۱۳۹۵ وب‌سایت رسمی خود را با حضور چهره‌های شناخته‌شده رونمایی کرد. سراج دارای دفاتر استانی متعدد و زیرمجموعه‌هایی در حوزه‌های آموزش، بازی و محتوا است. با این حال، گمانه‌هایی درباره حامیان مالی آن، از جمله ارتباط با آستان قدس رضوی، مطرح شده که تاکنون شفاف‌سازی رسمی و جامعی درباره آنها ارائه نشده است.
در سال ۱۳۹۷، پس از انتقادهای شدید این موسسه از وزیر ارتباطات وقت، مسئولان و پژوهشگرانی مانند حسام‌الدین آشنا درباره ماهیت حقوقی، بودجه، نحوه انتصاب مدیران و فرآیند پاسخگویی سراج پرسش‌های علنی مطرح کردند. اکنون که این نهاد متولی پویش ملی مقابله با اخبار جعلی شده، همان پرسش‌ها اهمیتی دوچندان یافته‌اند.
این پویش برای اعتمادسازی عمومی باید شفافیت پیش‌دستانه داشته باشد؛ هم درباره ساختار و منابع، و هم درباره معیارها و داوری‌هایش. اگر هدف، صیانت از حقیقت است، در کنار تولید بسته‌های آموزشی و رویدادهای جذاب، شفافیت، پاسخگویی و سنجش‌پذیری نیز باید وجود داشته باشد و با افکار عمومی همسو شود. در نهایت، پویشی که می‌خواهد با خبر جعلی بجنگد، باید خودش به شکلی شفاف و قابل راستی‌آزمایی روایت شود.
0 نظرات