روزهای آخر عمر اینسایت فرا رسیده است؛ ناسا برای وداع با مریخ‌نشین خود آماده می‌شود

چهارم مه (‍‍۱۴ اردیبهشت)، سطح نشین اینسایت ناسا کشف بزرگی انجام داد و موفق شد قدرتمندترین لرزش شناسایی شده تاکنون در جهانی دیگر با بزرگی ۵ ریشتر را ثبت کند. بااین حال بزرگ ترین دستاورد اینسایت ممکن است درعین حال واپسین فعالیت آن باشد. فقط دو هفته بعد، دانشمندان تیم اینسایت فاش کردند که صفحه های خورشیدی سطح نشین اکنون پوشیده از گرد و خاکی هستند که از زمان ورود فضاپیما به سیاره به تدریج روی هم انباشته شده اند. کاهش قدرت این صفحه ها احتمالاً پایان مأموریت را رقم خواهد زد.

به گزارش وایرد، کاتیا زامورا-گارسیا، نایب رئیس پروژه ی اینسایت در آزمایشگاه پیش رانش جت ناسا سه شنبه در کنفرانسی مطبوعاتی گفت وقتی سطح نشین روی سیاره سرخ فرود آمد، صفحه های خورشیدی روزانه ۵ هزار وات ساعت برق تولید می کردند؛ اما اکنون این مقدار به حدود یک دهم کاهش یافته است. دانشمندان همچنان برای چند هفته ی دیگر به استفاده ی تمام وقت از لرزه سنج و دوربین بازوی رباتیک اینسایت ادامه خواهند داد و سپس آن ها را به مدت نیم روز مریخی فعال نگاه خواهند داشت. بااین حال انتظار می رود فعالیت های علمی اینسایت تابستان امسال، احتمالاً در ماه ژوئیه به پایان برسد.

بروس بانرت، پژوهشگر ارشد اینسایت در آزمایشگاه پیش رانش جت می گوید «فکر می کنیم تا چند ماه آینده احتمالاً مجبور خواهیم شد ابزارها را خاموش کنیم. شاید چند ماه پس از آن، خود فضاپیما انرژی کافی برای بیدارماندن و ارتباط با زمین را نداشته باشد.»

از سال ۲۰۱۸ تاکنون، اینسایت در نزدیکی استوای مریخ در دهانه ی برخوردی صافی به نام دشت الیسیوم ساکن شده و ساختار درونی این سیاره را با لرزه سنجی کاوش کرده که ساخت تیمی از دانشمندان در مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه است. این ابزار حساس، امواج لرزه ای را به صورت حرکات ریز در زمین تشخیص می دهد و میزان لرزش را اندازه می گیرد. سال گذشته، لرزه سنج به دانشمندان کمک کرد تا اندازه و چگالی هسته ی مریخ و همچنین ضخامت پوسته ی آن را تعیین کنند. سطح نشین داده های آب وهوا را نیز جمع آوری می کند.

چشمگیرترین یافته ی اینسایت احتمالاً شناسایی مریخ لرزه ای بزرگ در اوایل ماه جاری است که از مریخ لرزه ی قدرتمند شناسایی شده در ماه اوت سال گذشته تقریباً ۱۰ برابر قوی تر بود. روی زمین، جابه جایی، تشکیل و برخورد صفحات تکتونیکی (زمین ساختی) موجب ایجاد زلزله و همچنین آتشفشان می شود. اما مریخ هرچند احتمالاً میلیاردها سال پیش سامانه ی تکتونیکی فعالی همراه با هسته ای مذاب داشت، اکنون فاقد چنین چیزی است. بااین حال دانشمندان بر این باورند که سیاره سرخ هنوز برخی فعالیت های تکتونیکی محدود دارد. پوسته ی مریخ حتی در صورت نداشتن حرکت، شکننده است و شکستگی ها و نقاط ضعف دارد؛ زیرا این سیاره با سردشدن تدریجی اندکی کوچک می شود. آموختن بیشتر درباره ی پوسته ی مریخ و رخدادهای درحال وقوع زیر آن، هدف اصلی مأموریت اینسایت بوده است.

اینسایت درابتدا برای دو سال فعالیت برنامه ریزی شده بود؛ اما اکنون طول عمر خود را تقریباً دو برابر کرده است. این سطح نشین تغییرشکل پذیر، صبورانه بخش عمده ی ماموریتش را درحالی که در نقطه ای استوایی مستقر بوده، به پایان برده است. مریخ نشین هم از طوفان های گرد و غبار و هم آب وهوای صاف مریخ جان سالم به در برده و هم در طول فعالیت های تکتونیکی و هم دوره های آرام به فعالیتش ادامه داده است. به گفته ی بانرت، اینسایت به استثنای فرو بردن یک کاوشگر حرارتی درون زمین مریخ، هم اکنون به تمام اهدافش دست یافته است.

صفحه های خورشیدی مریخ نشین اینسایت در سال ۲۰۱۸ (چپ) و ۲۰۲۲ (راست).

کاوشگر حرارتی ساخت مرکز هوافضای آلمان است و به منظور اندازه گیری دمای داخلی سیاره سرخ و فراهم کردن اطلاعات بیشتر درباره ی زمین شناسی زیرسطحی طراحی شده است؛ اما اینسایت نتوانست این کاوشگر را که با عنوان «مول» نیز شناخته می شود، به اندازه کافی در اعماق خاک مریخ فرو ببرد. خاک مریخ نخستین تلاش مریخ نورد پرسویرنس برای جمع آوری نمونه ی سنگ را نیز با شکست مواجه کرد.

هرچند هر دو صفحه ی خورشیدی اینسایت که هر کدام به شکل کیکی ده بخشی هستند،، انرژی کافی را به طرز مؤثر برای مریخ نشین تأمین می کنند، گرد و خاک همواره پاشنه ی آشیل آن ها بوده است. ریموند آرویدسون، دانشمند سیاره ای در دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس و عضو تیم های آزمایشگاه علوم مریخی و مدارگرد شناسایی مریخ به وایرد می گوید طوفان های گرد و خاک اغلب در مریخ اتفاق می افتند و عمدتاً در طول تابستان ظاهر می شوند؛ اما نه به آن شدت که در فیلم مریخی به تصویر کشیده شده اند. با گذشت زمان، خاک به طور مداوم روی صفحات خورشیدی تخت و افقی انباشته شدند و رنگ تقریباً سیاه آن ها را به طور کامل به زرد غبارآلود تبدیل کردند. این امر انرژی مریخ نشین و درنهایت امید به زندگی آن را محدود کرده است.

در ماه ژانویه، طوفان گرد و خاکی بزرگ و غلیط مانع از رسیدن نور خورشید به صفحه ها شد. به دلیل کاهش انرژی تولیدی، تیم اینسایت مریخ نشین را در «حالت ایمن» قرار داد و تمام عملکردها به جز موارد ضروری برای بقا را متوقف کرد. سپس ۱۲ روز بعد، فعالیت های معمول مریخ نشین از سر گرفته شد. ازآنجا که اینسایت در یک مکان ثابت گیر افتاده است، تقریباً هیچ توانی برای حرکت دادن خود و خلاصی از گرد و خاک ندارد. امی ویلیامز، زمین شناس در دانشگاه فلوریدا که با مریخ نوردهای کیوراسیتی و پرسویرنس کار می کند، می گوید: «با مریخ نورد، ممکن است بتوانید صفحه های خورشیدی را کج کنید؛ اما با مریخ نشین، همان جایی هستید که بودید.» دو مریخ نورد یادشده ی ناسا از پلوتونیوم رادیواکتیو نیرو می گیرند؛ درحالی که مریخ نوردهای نسل پیشین شامل اسپریت و آپورچونیتی به صفحه های خورشیدی مجهز بودند.

هرچند طوفان های مریخی می توانند گرد و خاک را روی صفحه های خورشیدی بپاشند، با بادهایی نیز همراه هستند که می توانند گرد و خاک را جارو کنند. به گفته ی ویلیامز، این اتفاق به نفع آپورچونیتی و اسپریت بود. او افزود «در نزدیکی آن ها به قدر کافی گردبادهایی وجود داشت که دراصل صفحه های خورشیدی را تمیز و عمر طولانی آن مأموریت ها را امکان پذیر کردند. اینسایت چندان خوش شانس نبوده است.» آرویدسون می گوید: «خاک دوست ما نیست. ظاهراً موقعیت اینسایت چندان از این گردبادها یا بادهای شدید برای پراکندن گرد و خاک ندارد. خاک فقط انباشته می شود.»

در مه ۲۰۲۱، تیم اینسایت تکنیک حذف خاک جدیدی را با موفقیت امتحان کرد و با استفاده از بازوی رباتیک مریخ نشین، روی صفحه ی خورشیدی دانه های شن ریخت. وقتی وزش باد شن ها را با خود می برد، قدری از گرد و خاک را همراه آن جارو می کرد. اما این ترفند این بار برای نجات مریخ نشین کافی نیست. به کارگیری تکنیک حذف خاک در سال گذشته فقط چند ده وات ساعت انرژی بازگرداند. دانشمندان اکنون فکر می کنند فقط نزدیک به پنج درصد احتمال دارد که یک طوفان باد از روی خوش شانسی خاک کافی را از روی صفحه ها پاک کند تا در تابستان امسال جان تازه ای به مریخ نشین بدهد.

محیط های پرگرد و خاک همچنان برای مأموریت های آتی چالش برانگیز خواهند بود؛ اما دانش به دست آمده از اینسایت می تواند به آن ها کمک کند. لوری گریز، مدیر واحد علوم سیاره ای ناسا در مقر این سازمان در واشنگتن درجریان کنفرانس مطبوعاتی سه شنبه گفت اطمینان دارد که پیشرفت فناوری در آینده روش های هوشمندانه برای پاک نگه داشتن صفحه ها تا حد ممکن ارائه خواهد کرد.

هرچند تمام مأموریت های فضایی طول عمر محدودی دارند، افرادی که برای سال ها روی آن ها کار می کنند و طرفدارانی که دنبال کننده ی پیشرفت ها و یافته هایشان هستند، به طرز قابل درکی دلبسته ی این ماشین های فضایی می شوند. پس از آنکه مریخ نشین در انتهای امسال خاموش شود، احتمال دارد که باد در مسیر درست بوزد و اینسایت بتواند بیدار شود و دوباره به زمین سیگنال بفرستد. بانرت و همکارانش محض اطمینان به مریخ نشین گوش خواهند سپرد؛ اما در این بین ازآنجاکه پایان احتمالی اینسایت را پیش بینی می کنند، عزادار آن خواهند بود.

بانرت می گوید: «واقعاً ناراحت کننده است. این سطح نشین هرآنچه را که از آن خواسته بودیم و فراتر از آن، انجام داده است. این مریخ نشین واقعاً بخشی از خانواده است. من هر روز صبح از خواب بیدار می شوم و می بینم که چه پیام ها و داده هایی برایمان ارسال کرده است. مطمئن نیستم چه حسی دارد وقتی از خواب بیدار شوم و هیچ چیز در ایمیلم نباشد که به من بگوید در مریخ چه می گذرد. این اتفاق حفره ای کوچک در زندگی ام ایجاد خواهد کرد.»