گزارش الجزیره: ایران سه نوع جنگنده جدید از روسیه و چین می‌خرد

رسانه الجزیره گزارش داده است که ایران برای تقویت توان تهاجمی نیروی هوایی خود، به‌زودی سه نوع جنگنده جدید از روسیه و چین دریافت می‌کند.

بر اساس گزارش شبکه الجزیره، ایران در چارچوب برنامه‌ای تازه برای ارتقای توان هوایی خود قصد دارد سه نوع جنگنده پیشرفته از روسیه و چین خریداری کند. طبق آخرین اخبار نظامی این ناوگان شامل میگ‑۲۹ به‌روز‌شده روسی، جی‑۱۰سی (J‑10C) ساخت چین، و در نهایت سوخو‑۳۵ (Su‑35) به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل چهار و نیم روسیه است. هدف از این اقدام نیز ایجاد توازن هوایی در برابر زرادخانه پیشرفته اسرائیل عنوان شده است؛ زرادخانه‌ای که متکی بر جنگنده‌های سنگین و چندمنظوره‌ای چون اف‑۱۵ ایگل (F‑15 Eagle)، اف‑۱۶ آی (F‑16I) و به‌ویژه اف‑۳۵ آی (F‑35I)، جنگنده پنهان‌کار نسل پنجم آمریکایی است.

نسخه به‌روزشده میگ 29، جنگنده جدید ایران است

جنگنده میگ 29 جزو پراستفاده‌ترین جنگنده‌های نسل چهارم در جهان است و هرچند حضور آن در ایران تازگی ندارد، همچنان نقش مهمی در ساختار نیروی هوایی کشور ایفا می‌کند. ریشه ورود این جنگنده به ایران به دوران پس از جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که در پی شکست ارتش عراق، شماری از خلبانان عراقی برای نجات خود به ایران گریختند و جنگنده‌های خود از جمله چند فروند میگ‑۲۹ را نیز همراه خود آوردند. ایران این هواپیماها را مصادره کرد و با بازسازی و به‌کارگیری تدریجی آنها در ناوگان خود، نخستین تجربه عملیاتی با این مدل را به‌دست آورد.

برآوردها نشان می‌دهد بین ۴ تا ۷ فروند میگ‑۲۹ از این طریق وارد ایران شد و بعدها در نیمه نخست دهه ۱۹۹۰، تهران چند فروند دیگر را نیز مستقیماً از روسیه خریداری کرد تا تعداد محدود اولیه را تقویت کند. در همان دوران، نگرانی آمریکا از گسترش توان هوایی ایران سبب شد واشنگتن در سال ۱۹۹۷ میلادی طی معامله‌ای با مولداوی، ۲۱ فروند میگ‑۲۹ مستقر در آن کشور را خریداری کند تا عملاً مانع انتقال احتمالی آنها به ایران یا دیگر دولت‌های غیرهم‌پیمان شود.

میگ‑۲۹ در اواخر دهه ۱۹۷۰ توسط مجتمع صنعتی میکویان طراحی شد و از اوایل دهه ۱۹۸۰ به خدمت نیروی هوایی اتحاد شوروی درآمد. هدف طراحان آن، ایجاد یک جنگنده برتری هوایی بود که بتواند با رقبای آمریکایی خود، به‌ویژه اف‑۱۵ ایگل و اف‑۱۶ فایتینگ فالکن، رقابت کند. این جنگنده دو موتوره با بهره‌گیری از توربوفن‌های RD‑33 می‌تواند تا سرعت ۲٫۲۵ ماخ پرواز کند و در شعاع رزمی حدود ۷۰۰ کیلومتر (بدون مخازن سوخت اضافی) عملیات انجام دهد.

ویژگی بارز آن چابکی و مانورپذیری بالاست که باعث می‌شود در نبردهای نزدیک یا همان داگ فایت قدرتی چشمگیر داشته باشد. در دهه‌های بعد، این پلتفرم بارها ارتقاء یافته و نسخه‌هایی چون MiG‑29S و MiG‑29SMT با سامانه‌های اویونیک نوین، نمایشگرهای دیجیتال، سامانه جنگ الکترونیک به‌روز، ظرفیت تسلیحات سنگین‌تر و رادارهای آنتن فازی وارد خدمت شدند.

• چین از نسخه دو نفره جنگنده J-20S رونمایی کرد
• اینها پیشرفته ترین جت های جنگنده چین هستند
• خلبانان جنگنده در کشورهای مختلف چقدر حقوق می‌گیرند؟
• جنگنده‌های جدید میگ 29 روسیه با چه مشخصاتی به ایران می‌آیند؟

گمان می‌رود ایران در سال‌های اخیر برای نوسازی ناوگان خود به میگ‑۲۹ اس یا نمونه‌های ارتقایافته‌تر علاقه نشان داده و حتی برخی از آنها را دریافت کرده باشد. این ارتقاءها از منظر توان درگیری هم‌زمان با چند هدف، دقت در شلیک موشک‌های هدایت‌شونده و قابلیت مقابله با اهداف سریع (مانند پهپادها یا موشک‌های کروز) اهمیت راهبردی دارد و می‌تواند به‌طور محسوسی بر قابلیت دفاع هوایی برد متوسط ایران بیفزاید.

با این حال، حتی در نسخه‌های مدرن‌تر نیز میگ‑۲۹ راه‌حل گذرا و میان‌مدتی برای ایران تلقی می‌شود، زیرا فاقد سامانه‌های پیوند داده پیچیده و ادغام‌پذیری کامل با شبکه‌های هشدار زودهنگام است. با وجود این محدودیت‌ها، میگ‑۲۹ همچنان در ده‌ها کشور از جمله هند و اوکراین فعال است. همچنین کشورهایی نظیر صربستان، لهستان، و الجزایر هنوز از آن بهره می‌برند و روسیه نیز مدل‌هایی مانند MiG‑35 را بر پایه همین پلتفرم توسعه داده است. یکی از دلایل ماندگاری این جنگنده، هزینه نسبتاً پایین نگهداری، سادگی تعمیرات، و توان عملیاتی قابل قبول در فرودگاه‌های خط مقدم است.

جنگنده J-10C؛ قاتل چینی رافال در آستانه ورود به آسمان ایران

تمرکز کشورمان بر نوسازی ناوگان هوایی فرسوده خود با تکیه بر پلتفرم‌های شرقی، یک ضرورت است که به تنهایی با به‌کارگیری مجدد جنگنده‌هایی مانند میگ‑۲۹ مرتفع نمی‌شود. کشورمان در این مسیر نگاه خود را به سمت چین و جنگنده J-10C معطوف کرده است که به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل چهار و نیم ساخت پکن شناخته می‌شود. جی‑۱۰سی به عنوان یک گزینه کلیدی برای ایران مطرح شده است؛ به‌خصوص پس از آنکه درگیری‌های هوایی میان پاکستان و هند، شهرت آن را در سطح بین‌المللی افزایش داد.

بنا بر گزارش‌های تأیید نشده پاکستان، این جنگنده در جریان تقابل‌های اخیر توانسته است با استفاده از موشک هوا به هوای پی‌ال‑۱۵ (PL-15)، که یک موشک برد بلند خارج از دید (BVR) است، موفقیت‌هایی در ساقط کردن جنگنده‌های هندی، از جمله رافال‌های فرانسوی به‌دست آورد. همین ادعا سبب شد تا لقب «قاتل رافال» به این جنگندهٔ چینی داده شود و توجه بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آسیا را جلب کند. تلاش‌های اولیه ایران برای دستیابی به این جنگنده سابقه طولانی‌تری دارد. در سال ۲۰۱۵ مذاکرات فشرده‌ای میان تهران و پکن برای خرید یک بسته عظیم، شامل حداقل ۱۵۰ فروند جی‑۱۰سی انجام شد.

با این حال، این قرارداد به دلیل چالش‌های عمده مالی و کمبود ارز به نتیجه نرسید و متوقف شد. پس از ناکامی در تأمین منابع مالی برای یک خرید گسترده، هدف خرید اولیه کاهش یافت و به ۴۰ فروند و سپس به یک بسته آزمایشی کوچک‌تر حدود ۱۰ فروند تقلیل پیدا کرد. در صورت تحویل و عملیاتی‌سازی موفقیت‌آمیز این بسته آزمایشی، جی‑۱۰سی می‌تواند بخش قابل‌توجهی از شکاف‌های تکنولوژیکی و عملیاتی نیروی هوایی ایران را پر کند.

از نظر مشخصات فنی، جی‑۱۰سی یک جنگنده تک‌موتوره و چندمنظوره است که به موتورهای توربوفن قدرتمندی مجهز شده و می‌تواند به حداکثر سرعتی حدود ۲ ماخ (حدود ۲۱۰۰ کیلومتر در ساعت) دست یابد. ویژگی کلیدی که آن را نسبت به مدل‌های قدیمی‌تر متمایز می‌کند، تجهیز به رادار پیشرفته اسکن الکترونیکی فعال (AESA) با برد تشخیص طولانی است. این رادار به هواپیما امکان می‌دهد تا اهداف متعدد را از فواصل دور ردیابی و با موشک‌های برد بلند خارج از دید مستقیم (BVR) مانند پی‌ال‑۱۵ درگیر شود. موشک پی‌ال‑۱۵ در نسخه چینی دارای بردی مؤثر تا ۲۰۰ کیلومتر است و تجهیز جی‑۱۰سی‌های ایرانی به این موشک‌ها می‌تواند توانایی تهران در بازدارندگی هوایی منطقه‌ای را به‌شکل جهشی تقویت کند.

• این جت نظامی رکورد جهانی را ثبت کرد که در نیم قرن گذشته شکسته نشده است
• ساخت سیصدمین فروند رافال تکمیل شد؛ آنچه باید در مورد جت جنگنده داسو رافال بدانید
• رکورد تاریخی برای گران‌ترین جنگنده جهان؛ اسکادران اف-۳۵ مارینز از ۵۰۰۰ ساعت پرواز کرد

طراحی آیرودینامیکی جی‑۱۰سی، که به دلتا–کانارد مشهور است، یکی از نقاط قوت عملیاتی آن محسوب می‌شود. استفاده از بال‌های مثلثی (دلتا) پایداری عالی در سرعت‌های بالا فراهم می‌کند، در حالی که بالچه‌های کوچک جلوی بال اصلی (کانارد) مانورپذیری و کنترل دینامیکی هواپیما را در زوایای حمله بالا و سرعت‌های پایین به‌شدت بهبود می‌بخشد. همین ویژگی‌های آیرودینامیک باعث شده تا تحلیلگران نظامی ادعا کنند جی‑۱۰سی در مانورپذیری و توان پروازی در سرعت‌های پایین نسبت به جنگنده‌های هم‌نسل غربی مانند اف‑۱۶ برتری دارد.

با وجود این مزایا و در مقایسه با پلتفرم‌های تثبیت‌شده‌ای مانند اف‑۱۶ آمریکایی، جنگنده چینی از نظر سابقه عملیات رزمی واقعی در مقیاس وسیع کم‌تجربه‌تر است. همچنین، متخصصان نظامی معتقدند اف‑۱۶ در زمینه پنهان‌کاری نیز برتری دارد. در نبردهای نزدیک، چابکی و سبک‌بودن جی‑۱۰ می‌تواند به آن برتری بدهد، اما در نبردهای خارج از برد دید که امروزه عنصر غالب در جنگ هوایی است، اف‑۱۶ برتری را در دست خود دارد.

سوخو 35 در مسیر تحول نیروی هوایی ایران

جنگنده‌ سوخو 35 به عنوان سومین جنگنده جدید ایران در مسیر نوسازی نیروی هوایی، یکی از پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین جنگنده‌های نسل چهار و نیم روسیه به شمار می‌رود. این هواپیما که بر پایه‌ پلتفرم موفق سوخو-27 فلانکر توسعه یافته، با بهره‌گیری از فناور‌ی‌های پیشرفته آیرودینامیکی، سامانه‌های اویونیکی مدرن و موتورهای بردبلند، در ردیف توانمندترین جنگنده‌های تاکتیکی جهان قرار دارد. بیشینه سرعت سو‑۳۵ حدود ۲.۳ ماخ (بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر در ساعت) است و در مقایسه با رقبایی همچون رافال فرانسوی و اف‑۱۶ آمریکایی، از قدرت مانور، سقف پرواز و شتاب به‌مراتب بالاتری برخوردار است.

سو‑۳۵ علاوه بر قدرت پروازی، به سامانه‌های جنگ الکترونیک پیچیده‌ای همچون Khibiny‑M مجهز است که با اختلال در سیگنال‌های دشمن، احتمال قفل راداری و موشکی بر هواپیما را کاهش می‌دهد و کشف آن را توسط سامانه‌های هشدار اولیه دشوار می‌سازد. این جنگنده همچنین دارای رادار آرایه فازی غیرفعال (PESA) است که توانایی شناسایی اهدافی در فاصله‌ی بیش از ۳۵۰ تا ۴۰۰ کیلومتر را دارد و می‌تواند هم‌زمان چندین هدف هوایی و زمینی را رهگیری کند.

تحلیلگران نظامی غربی معتقدند که جنگنده‌هایی نظیر اف‑۱۶ بلوک ۷۰/۷۲ یا رافال F3R هنوز در حوزه هدف‌یابی دقیق‌تر مبتنی بر سنسورهای ترکیبی و شبکه‌های تبادل داده از برتری نسبی برخوردارند. بدین ترتیب در نبردهای BVR، اف‑۱۶ ممکن است از مزیت ارتباط چندلایه و سامانه‌های راداری نوترکیب بهره ببرد، اگرچه در داگ‌ فایت، سو‑۳۵ معمولاً برنده است. در فضای تحولات اخیر  نیز برخی منابع اوکراینی در ژوئن سال گذشته مدعی شدند که جنگنده اف‑۱۶ متعلق به نیروی هوایی این کشور موفق به سرنگونی یک سو‑۳۵ روسی شده است، گرچه تاکنون هیچ منبع مستقل یا تصویری معتبر این ادعا را تأیید نکرده است.

همچنین تأخیر روسیه در تحویل سوخو ۳۵ به ایران و کمبود شفافیت درخصوص زمان‌بندی انتقال این جنگنده‌ها، نارضایتی برخی محافل رسانه‌ای و دیپلماتیک ایرانی را برانگیخت؛ این در حالی است که تهران در جنگ اوکراین با انتقال پهپادها و فناوری‌های مرتبط، همکاری نظامی گسترده‌ای با مسکو داشته است. با وجود این چالش‌ها، مقامات نظامی ایران همچنان سو‑۳۵ را بخش محوری از برنامه نوسازی نیروی هوایی می‌دانند و آن را مکملی استراتژیک برای ناوگان فعلی شامل میگ‑۲۹‌ها و جنگنده‌های چینی جی‑۱۰سی قلمداد می‌کنند.

پشتیبانی لجستیکی؛ ستون پنهان موفقیت نیروی هوایی

کارشناسان تأکید می‌کنند که صرفِ خرید هواپیمای مدرن، تضمینی برای قدرت هوایی مؤثر نیست. کارآمدی واقعی یک نیروی هوایی به شبکه‌ای یکپارچه از پشتیبانی لجستیکی، فنی و اطلاعاتی وابسته است. یعنی هر جنگنده‌ای برای فعال‌شدن کامل به سامانه‌های فرماندهی و کنترل پیشرفته، ارتباطات امن رمزگذاری‌شده، رادارهای هشدار زودهنگام، پدافند زمینی هماهنگ و هماهنگی تاکتیکی با نیروهای زمینی و دریایی نیاز دارد. در نبود این شبکه پشتیبان، ظرفیت یک جنگنده پیشرفته به‌شدت کاهش می‌یابد. تأمین قطعات یدکی، آموزش خلبانان در شرایط جنگ الکترونیک مدرن، سامانه‌های سوخت‌رسانی هوایی و حتی مدیریت داده‌های پروازی نیز از جمله مواردی است که در ارزیابی واقعی توان هوایی اهمیت تعیین‌کننده دارند.

• جنگنده جدید چین در حال پرواز آزمایشی دیده شد
• جنگنده چینی چنگدو J‑20 مچ سامانه‌های دفاعی آمریکا، ژاپن و کره را خواباند
• نصب یک موشک هوا به هوای جدید با برد 100 کیلومتر روی جنگنده‌های ایرانی

در همین راستا، ایران در سال ۲۰۲۳ موفق به دریافت تعدادی از جنگنده‌های آموزشی یاک‑۱۳۰ شد که برای آموزش خلبانان جهت پرواز با سو‑۳۵ و حتی سو‑۵۷ طراحی شده‌اند. این هواپیماهای دو سرنشینه، ضمن ایفای نقش آموزشی، توانایی اجرای مأموریت‌های رزمی سبک را نیز دارند؛ به‌گونه‌ای که در رزمایش «ذوالفقار ۱۴۰۳» از آن‌ها برای هدایت موشک به سمت اهداف پهپادی استفاده شد.

با وجود این، مسیر ورود جنگنده جدید به ایران پیچیده و دشوار باقی می‌ماند. ایالات متحده و اسرائیل فشارهای سیاسی و اقتصادی قابل توجهی بر روسیه و چین وارد کرده‌اند تا از فروش جنگنده‌های پیشرفته به ایران خودداری کنند. بر خلاف حوزه‌هایی مانند فناوری موشکی و پهپادی که ایران توانسته است در داخل کشور بومی‌سازی کند، تولید یا نگهداری جنگنده‌های نسل چهار و نیم و به‌ویژه نسل پنج نیازمند زیرساخت صنعتی، سرمایه‌گذاری سنگین، شبکه تأمین بین‌المللی و دسترسی پایدار به فناوری هوایی فوق‌ پیشرفته است.