آشنایی با بزرگ‌ترین ناوهای هواپیمابر جهان

ناوهای هواپیمابر بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین سازه‌های دریایی نظامی هستند. شناورهایی که هم فرودگاه، هم پایگاه لجستیک و هم نماد قدرت ژئوپلیتیک یک کشور به شمار می‌روند و هم‌زمان برترین توانمندی‌های مهندسی را به نمایش می‌گذارند.

ناوهای هواپیمابر نه تنها بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین سازه‌های دریایی نظامی تاریخ هستند، بلکه نماد بی‌مانند قدرت ژئوپلیتیک و اوج توانمندی‌های مهندسی و صنعتی یک کشور در عصر مدرن به شمار می‌روند. این شناورها در عمل پایگاه‌های هوایی متحرکی هستند که امکان استقرار کامل نیروی هوایی را در هر نقطه از اقیانوس‌ها فراهم می‌کنند و بدین ترتیب ابزاری حیاتی برای قدرت، حفظ بازدارندگی و اجرای عملیات بین‌المللی هستند.

ناو هواپیمابر یواس‌اس جان سی. استنیس، ناو هواپیمابر شارل دوگل، ناو هواپیمابر یواس‌اس جان اف. کندی به همراه ناو هلیکوپتربر اچ‌ام‌اس اوشن<br>Credit: US Navy

اهمیت استراتژیک این ناوها، رقابت سختی را میان قدرت‌های بزرگ جهانی ایجاد کرده است. در حالی که آمریکا همچنان با ابرناوهای هسته‌ای خود پیشتاز است، ظهور فناوری‌های جدید و نیاز به پایداری عملیاتی بیشتر، کشورهایی مانند چین، بریتانیا، فرانسه و روسیه را وادار به توسعه‌ی طرح‌های خاص خود کرده است. حالا پیشرفت‌های مدرن در این ناوها و ناوهای در حال توسعه، توازن شکننده‌ی قدرت دریایی را در دنیای امروز منعکس می‌کنند.

کلاس جرالد آر. فورد؛ بزرگ‌ترین ناو هواپیمابر جهان

ناو هواپیمابر سوپرکریر «سی‌وی‌ان-78» (CVN-78) از کلاس «جرالد ار. فورد» (USS Gerald R. Ford) نماینده‌ی نسل جدید اَبَرناوهای آمریکا است که به عنوان بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین ناو جنگی جهان و یک شهر شناور شناخته می‌شود. این کلاس با هدف افزایش نرخ عملیات پروازی و کاهش نیروی انسانی طراحی شده است. طول کلی آن نزدیک به 333 تا 337 متر است و عرض عرشه پروازی به بیش از 75 تا 78 متر می‌رسد. همچنین هنگام بارگیری کامل امکان جابه‌جایی حدود 100 هزار تن را دارد. این ناو در عملیات مختلفی استفاده شده است.

سی‌وی‌ان-78، بزرگ‌ترین ناو هواپیمابر جهان
Credit: US Navy

این کلاس با ورود سامانه‌های نوین از جمله پرتابگرهای الکترومغناطیسی (EMALS) و سیستم ترمز پیشرفته (AAG) توان عملیاتی هواگردها را سریع و کم‌هزینه‌تر کرده است. از نظر ظرفیت هوایی، این ناو می‌تواند در ترکیب‌های مختلف تا حدود 75 هواگرد و بالگرد را حمل کند که ترکیبی از جنگنده‌های بال ثابت، هواگردهای هشدار زودهنگام و انواع بالگرد را شامل می‌شود. تعداد دقیق هواگردها اما بسته به نوع مأموریت و ترکیب بالگرد متفاوت خواهد بود.

خدمه‌ی کل این ناو جنگی به 4600 نفر می‌رسد و از نظر ماندگاری، با توجه به داشتن نیروگاه هسته‌ای، عملا محدودیت سوخت حرکتی ندارد. با این حال با محدودیت‌های واقعی مربوط به ذخایر خوراک، مهمات و سوخت هواگردها روبه‌رو است که معمولا در ناوهای آمریکایی طوری مدیریت می‌شود که امکان استقلال از خشکی، حداقل برای چندین هفته تا حدود 45 روز وجود داشته باشد. علاوه بر این با کمک عملیات تأمین در دریا می‌توانند مدت‌های بسیار طولانی‌تری به مسیر خود ادامه دهند.

کلاس نیمیتز؛ ستون قدرت نیروی دریایی آمریکا

کلاس ناوهای هواپیمابر «نیمیتز» (Nimitz) شامل ده فروند می‌شود و از دهه‌ی 1970 میلادی تا سال 2009 ساخته شده‌اند. جابه‌جایی استاندارد این کلاس در زمان طراحی حدود 81 هزار تن اعلام شد، اما به‌دلیل افزوده‌شدن سیستم‌ها و تجیهزات در طول خدمت، بسیاری از این ناوها به حدود یا بیش از 100 هزار تن هنگام بارگیری کامل رسیده‌اند. طول کلی این کلاس حدود 333 متر و عرض عرشه حدود 76 تا 78 متر است. این ناوهای هواپیمابر معمولا ترکیبی از بالگرد و انواع هواگرد بین 60 تا 90 (اغلب حدود 70) فروند را بسته به مأموریت در خود جا می‌دهند و در دوران خود برای نگهداری و پرواز هم‌زمان تعداد زیادی از هواگردها طراحی شده‌اند. توانایی پشتیبانی از یک هواپیمای بزرگ نیروی دریایی و هلیکوپترهای متنوع، آن‌ها را به ستون فقرات قدرت هوایی ایالات متحده آمریکا در اقیانوس تبدیل کرده است.

ناو هواپیمابر نیمیتز
Credit: US Navy

این ناو هم تا 3200 نفر برای واحد کشتیرانی و 1500 تا 2480 نفر برای واحد هواگرد دارد و در مجموع چند هزار نفر خدمه در آن فعالیت می‌کنند. دو رآکتور هسته‌ای در قلب این ناو قرار گرفته‌اند که امکان حرکت طولانی بدون محدودیت را فراهم می‌کنند. با این حال مانند فورد، محدودیت اصلی آن‌ها نگهداری ذخایر غذایی، مهمات و سوخت هواگردهاست که با استفاده از تمهیدات کمکی می‌توان مأموریت آن‌ها را تا چند ماه تمدید کرد.

ناو فوجیان؛ گام بزرگ چین به سمت ناوهای مدرن

چین هم با ساخت ناو «نوع 003» (Type 003) موسوم به «فوجیان» (Fujian) وارد عرصه‌ی ناوهای مجهز به پرتابگر الکترومغناطیسی شده است. برآوردها قابلیت حمل این ناو را هنگام بارگیری کامل بین 80 هزار 85 هزار تن نشان می‌دهد. طول آن به 320 تا 330 متر می‌رسد و بدین ترتیب از نظر اندازه به مراتب بزرگ‌تر از دو ناو قبلی چین و به کلاس‌های آمریکایی نزدیک‌تر شده است.

ناو هواپیمابر فوجیان
Credit: China Ministry of National Defense

طراحی «منجنیق و عرشه بازیابی» (CATOBAR) به ناو فوجیان امکان می‌دهد تا هواگردهای سنگین‌تر و انواع بیشتری از جنگنده‌ها و هواگردهای تهاجمی و شناسایی را به‌صورت مؤثر پرتاب و بازیابی کند. طبق برآوردها این ناو می‌تواند حدود 50 تا 60 هواگرد را با خود حمل کند که شامل نسخه‌های دریایی F-based یا نمونه‌های مشابه چینی می‌شود. فوجیان را می‌توان نشان‌دهنده‌ی جهش فناوری پرتاب و بارگذاری هواگرد در نیروی دریایی چین دانست.

این ناو از سال 2024 وارد دوره‌ی آزمایش‌های دریایی شد و هرچند عدد دقیقی اعلام نشده است، اما تعداد خدمه‌ی آن بین چند صد تا بیش از 3000 نفر برآورد می‌شود که بسته به مأموریت متغیر است. این ناو، یک ناو غیرهسته‌ای است و بنابراین در مقایسه با حامل‌های هسته‌ای، محدودیت بیشتری دارد. با این حال چین روی توسعه‌ی سیستم‌های تدارکاتی و برنامه‌هایی برای ناوهای هواپیمابر هسته‌ای در آینده است.

کلاس ملکه الیزابت بریتانیا؛ بزرگ‌ترین ناوهای اروپا

ناوهای کلاس «ملکه الیزابت» (Queen Elizabeth) شامل «اچ‌ام‌اس ملکه الیزابت» (HMS Queen Elizabeth) و «اچ‌ام‌اس شاهزاده ولز» (HMS Prince of Wales) می‌شود که به ترتیب در سال‌های 2017 و 2019 عملیاتی شدند. این دو ناو، با جابه‌جایی تخمینی تحویل حدود 65 هزار تن و ظرفیت ارتقا تا حدود 80 هزار تن در طول عمر سرویس‌دهی خود، بزرگ‌ترین ناوهای ساخت اروپا در قرن 21 محسوب می‌شوند.

ناو هواپیمابر اچ‌ام‌اس کویین الیزابت
Credit: Dave Jenkins

طول عرشه‌ی این کلاس حدود 280 تا 284 متر و عرض آن نزدیک به 70 تا 73 متر است. طراحی این ناوها با اسکی‌جامپ برای استفاده از هواگردهای برخاست و نشست کوتاه (STOVL) مانند جنگنده «اف35بی» (F-35B) و همچنین بالگردها بهینه شده است؛ هرچند ظرفیت نامی آن تا 72 هواگرد هم بیان شده است اما در عملیات معمولی بریتانیا توان عملیاتی با حدود 36 فروند F-35B و چندین هلیکوپتر ترکیب می‌شود. ویژگی برجسته‌ی این کلاس صرفه‌جویی در تعداد خدمه و اجرای اتوماسیون بالا در عملیاتِ روزانه است.

تعداد خدمه‌ی ناوهای الیزابت، در حالت عادی چند صد تا حدود 1600 نفر در حالت پشتیبانی کامل است و با موتور معمولی دیزل/گازی، برای مأموریت‌هایی چند هفته‌ای تا چند ماه طراحی شده‌اند. بنابراین برای عملیات طولانی نیازمند پشتیبانی و تأمین دریا به دریا هستند. بریتانیا هنوز برنامه‌ای برای توسعه‌ی ناوهای سوپرکریر اعلام نکرده و تمرکز خود را بر توسعه‌ی هواگردها و ناوگان فراساحلی گذاشته است.

آدمیرال کوزنتسوف روسیه؛ منحصربه‌فرد با طبقه‌بندی رزم‌ناو

ناو «آدمیرال کوزنتسوف» (Admiral Kuznetsov) که در میانه‌ی دهه‌ی 1980 تا اوایل دهه‌ی 1990 میلادی ساخته شده است، در طبقه‌بندی روسی به عنوان «رزم‌ناو هواپیمابر» شناخته می‌شود. این جنگ‌افزار ساخت شوروی، امکان جابه‌جایی کامل حدود 55 هزار تا 58 هزار تن را دارد. با طول نزدیک به 305 متر، از اسکِی‌جامپ در عرشه بهره می‌برد که برخلاف کشتی‌های CATOBAR، هواگردها از آن با روش کوتاه‌برخاست، بلند می‌شوند.

ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف
Credit: Millitary of Russia

این ناو ترکیبی از جنگنده‌های «سوخو-33» (Su-33) و انواع هلیکوپترها را حمل می‌کند که معمولا در مجموع، تعداد هواگردها به حدود 40 تا 50 فروند می‌رسد. تعداد خدمه‌ی آدمیرال، بین 1500 تا 1900 نفر گزارش شده است و برای مأموریت‌های چند ماهه، همراه با برنامه‌های تدارکاتی، طراحی شده است. با این حال، تاریخچه‌ی تعمیرات طولانی‌مدت و حوادث آن، باعث شده تا در سال‌های اخیر وضعیت عملیاتی و نگهداری نامنظمی داشته باشد.

شارل دوگل فرانسه، تنها ناو هسته‌ای اروپا

ناو هواپیمابر فرانسوی «شارل دوگل» (Charles de Gaulle) یا R91، طولی نزدیک به 261.5 متر و توانایی جابه‌جایی کامل حدود 42 هزار تا 43 هزار تن را دارد. همچنین ظرفیت عملیاتی آن پشتیبانی از حدود 40 هواگرد است. این ناو به عنوان تنها ناو هسته‌ای اروپا طراحی و ساخته شده است و از هواگردهایی مانند «رافائل ام» (Rafael M) و بالگردها در آن استفاده می‌شود. شارل دوگل به دلیل اندازه‌ی کوچک‌تر نسبت به ابرناوهای آمریکایی، بر مأموریت‌های منطقه‌ای و اروپایی تمرکز دارد و در بسیاری از عملیات چندملیتی هم شرکت داشته است.

ناو هواپیمابر شارل دوگل
Credit: Johann Guiavarch/Marine Nationale/Défense‏

تعداد خدمه‌ی این ناو حدود 1500 تا 2000 نفر بسته به مأموریت گزارش شده است و با توجه به وجود نیروگاه هسته‌ای در قلب آن، امکان حرکت طولانی‌مدت چند ماهه و مستقل از خشکی را دارد اما محدودیت اصلی، ذخایر مصرفی شامل خوراک، سوخت هواگردها و مهمات است. در حال حاضر فرانسه برنامه‌ی جایگزینی کاملی برای آن اعلام نکرده اما بازسازی برای ناوهای نسل بعد ادامه دارد.

صنعت طراحی، ظرفیت و برنامه عملیاتی

نکته‌ی قابل توجه آن است که در عمل، بزرگی یک ناو را فقط میزان بار قابل حمل یا طول آن تعیین نمی‌کند، بلکه عرض و طراحی عرشه، نوع سیستم پرتاب (EMALS/CATOBAR در مقابل اسکِی‌جامپ STOVL)، ظرفیت سوخت، فضای آشیانه (Hangar) و لجستیک داخلی هم از عوامل تعیین‌کننده برای بزرگ‌ترین ناو هستند.

برای نمونه دو ناو آمریکایی «فورد» (Ford) و «نیمیتز» (Nimitz) با جابه‌جایی نزدیک به 100 هزار تن، برای انواع عملیات طولانی و حمل بالگردها و هواگردهای تخصصی طراحی شده‌اند، در حالی که ناوهای اروپایی یا فرانسوی با میزان جابه‌جایی بار کمتر، برای مأموریت‌های با تمرکز بیشتر در یک منطقه یا استفاده از ترکیب متفاوت هواگردها مناسب هستند. همچنین ظرفیت واقعی هواگردها در هر ناو، به مأموریت، ترکیب بالگرد و هواگردهای پشتیبانی (AEW، تانکر هوایی، سنجش هوایی) بستگی دارد و معمولا عدد نامی، یک عدد بیشینه و نظری است که در عملیات واقعی کمتر اجرایی می‌شود.

جمع‌بندی

بزرگ‌ترین ناوهای هواپیمابر جهان، نه تنها ستون فقرات و نماد قدرت نظامی و فناوری پیشرفته برای کشورها محسوب می‌شوند، بلکه ابزاری مهم در مناسبات بین‌المللی برای مأموریت‌های امدادی و بازدارندگی هسته‌ای به شمار می‌روند. این سازه‌های عظیم با قابلیت حمل ده‌ها هواپیما و هلیکوپتر، نیروی هوایی پویایی را در دریاها و اقیانوس‌ها شکل می‌دهند و می‌توانند برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها بدون نیاز به بازگشت به بندر، به مأموریت ادامه دهند.

هم‌اکنون آمریکا با داشتن بزرگ‌ترین ناوهای هواپیمابر فعال در جهان، بی‌رقیب‌ترین قدرت دریایی به شمار می‌رود، اما کشورهایی مانند چین و هند هم به سرعت در حال گسترش توان خود هستند. پروژه‌های تازه‌ای مانند ناو اتمی آینده‌ی چین و ناوهای پیشرفته‌تر نسل بعدی آمریکا، نشان می‌دهند که در دهه‌های آینده شاهد ناوهای هواپیمابری حتی بزرگ‌تر، سریع‌تر و خودکفاتر خواهیم بود. در هر حال این غول‌های آهنین نقشی حیاتی در حفظ توازن قدرت جهانی دارند و پیش‌بینی می‌شود که در آینده همچنان مهم‌ترین مؤلفه در استراتژی دریایی قدرت‌های بزرگ باقی بمانند.

عکس کاور: بزرگترین ناو هواپیمای جهان
Credit: US Naval Forces Central Command/Reuters

منابع: Naval Encyclopedia, Naval News, Naval Technology

نوشته آشنایی با بزرگ‌ترین ناوهای هواپیمابر جهان اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.