رومی‌ها و یونانی‌ها درباره محیط زیست چه می‌دانستند؟

آیا می‌دانستید رومیان باستان و یونانی‌ها، قرن‌ها پیش، به تأثیر مخرب فعالیت‌های انسانی بر تغییر اقلیم آگاه بودند؟ شواهد تاریخی این هوشیاری کهن را فاش می‌کند.

نگرانی درباره آب و هوا و محیط زیست، برخلاف باور عمومی، پدیده‌ای نوظهور در تاریخ بشر نیست. متون کهن یونان و روم باستان بینش عمیقی در مورد رابطه انسان و طبیعت ارائه می‌دهند. این آثار نشان می‌دهد چگونه ساکنان این تمدن‌ها تغییرات اقلیمی را درک کرده و حتی به نقش خود در آن پی برده بودند. بررسی این متون، ابعاد فراموش شده‌ای از دانش باستانی در زمینه محیط زیست را آشکار می‌سازد.

درک باستانی از تغییرات اقلیمی

از دست‌کم قرن چهارم پیش از میلاد، یونانیان و رومی‌ها تغییرات آب و هوایی را مشاهده کرده و حتی عوامل انسانی را در آن مؤثر می‌دانستند. آنها عمیقاً نگران تأثیر این تغییرات بر افراد و جوامع بودند. تئوفراستوس اِرِسیوس، نویسنده یونانی و شاگرد ارسطو (حدود ۳۷۲ تا ۲۸۲ پیش از میلاد)، قدیمی‌ترین اشاره به تغییر اقلیم را در رساله خود «درباره بادها» ثبت کرده است.

او به ساکنان کرت اشاره می‌کند که متوجه شده بودند زمستان‌ها طولانی‌تر و بارش برف بیشتر شده است؛ کوهستان‌هایی که زمانی سکونتگاه و زمین‌های کشاورزی غلات و میوه بودند، اکنون به دلیل ناتوانی در محصول‌دهی، رها شده‌اند. این مشاهدات، انتقال اطلاعات درباره تغییرات اقلیمی را از نسلی به نسل دیگر نشان می‌دهد.

نقش انسان در تغییر آب و هوا از دید رومیان باستان

برخی از متفکران رومیان باستان و یونانیان حتی از نقش اقدامات انسانی در تغییر اقلیم آگاه بودند. پلینی بزرگ (۲۳/۲۴ تا ۷۹ پس از میلاد)، اشراف‌زاده رومی، در کتاب «تاریخ طبیعی» مثال‌هایی از تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی آورده است. او ذکر می‌کند که در منطقه لاریسا در تسالی، خشکاندن یک دریاچه باعث کاهش دمای منطقه شد که به نابودی زیتون‌ها و آسیب رسیدن به تاکستان‌ها بر اثر سرما منجر شد.

• اسرارآمیزترین اکتشافات انجام شده روی زمین؛ پدیده‌هایی بدون توضیح و عجیب
• راز شیپ‌راک چیست؟ افسانه‌های این کوه مقدس شما را شگفت‌زده می‌کند
• آثار باستانی که نشان می‌دهند موجودات فضایی از زمین دیدن کرده‌اند
• آیا مجسمه‌های اسرارآمیز دوگو، تصاویری از فضانوردان باستانی هستند؟

او موارد مشابهی را در مناطق دیگر یونان نیز گزارش کرده است، مانند افزایش گرما در شهر ائنیوس پس از تغییر مسیر رودخانه ماریتزا و تغییر اقلیم در منطقه فیلیپی به دلیل زهکشی اراضی کشاورزی.

همچنین، کولوملا، نویسنده رومی (فعال حدود ۵۰ پس از میلاد)، به نظرات نویسندگان پیشین اشاره می‌کند که بر این باور بودند که آب و هوا با گذشت زمان تغییر می‌کند. ساسرنا (اوایل قرن اول پیش از میلاد) مشاهده کرده بود که مناطقی که پیش‌تر به دلیل سرمای شدید زمستان نمی‌توانستند تاک و زیتون پرورش دهند، اکنون با کاهش سرما و معتدل شدن هوا، برداشت فراوانی از این محصولات دارند. با این حال، ساسرنا این تغییرات بلندمدت را به جای فعالیت‌های انسانی، به موقعیت زمین نسبت به خورشید و سایر سیارات نسبت می‌داد.

واکنش‌های باستانی به تخریب محیط زیست

نویسندگان یونانی و رومی گاهی از تخریب محیط زیست گله‌مند بودند. پلینی بزرگ می‌گفت: «ما رودخانه‌ها و عناصر طبیعی و حتی هوایی را که تکیه‌گاه اصلی حیات است، آلوده می‌کنیم و آن را به ابزاری برای نابودی حیات تبدیل می‌کنیم.» با این حال، اکثر نویسندگان باستان، آسیب‌های زیست‌محیطی یا آلودگی را به اندازه امروز با تغییرات اقلیمی مرتبط نمی‌دانستند، مگر در مواردی چون خشکاندن دریاچه‌ها یا تغییر مسیر رودخانه‌ها.

این نویسندگان حفاظت از محیط زیست را امری جدی می‌دانستند، با این دیدگاه که ناسالم کردن محیط زیست، مردم را نیز ناسالم خواهد کرد. به عنوان مثال، جالینوس، پزشک (۱۲۹ تا ۲۱۶ پس از میلاد)، می‌گفت رودخانه تیبر در روم در زمان او چنان آلوده بود که خوردن ماهی‌های صید شده از آن ایمن نبود، با این وجود بسیاری از مردم ماهی می‌خوردند، بیمار می‌شدند و می‌مردند که منابع اصلی آلودگی فاضلاب و زباله بود.

برخی از رهبران باستان برای پاکسازی محیط زیست اقداماتی انجام دادند؛ برای مثال، نروا، امپراتور روم (۹۶ تا ۹۸ پس از میلاد)، پروژه‌های عمرانی را آغاز کرد که به گفته فرونتینوس، نویسنده رومی، باعث شد ظاهر شهر «تمیز و تغییریافته» شود و هوا «پاک‌تر» گردد.

متون یونان و روم باستان نشان می‌دهند که آنها به خوبی می‌دانستند آسیب رساندن به محیط زیست می‌تواند آب و هوا را تغییر دهد و این امر در نهایت به افراد و جوامع آسیب می‌رساند.