دنباله‌دار درخشان سوان، تازه‌ترین مهمان آسمان شب پاییز

اگر به پدیده‌های نجومی علاقه داشته باشید، احتمالا فرصت تماشای دنباله‌دار سوان را که به تازگی درخشندگی آن رو به افزایش گذاشته است، از دست نخواهید داد.

دنباله‌دار جدید «سوان» (SWAN) با نام علمی C/2025 R2 یکی از مهم‌ترین مهمانان آسمان در پاییز 2025 (1404 خورشیدی) است که بر اساس تحلیل تصاویر مأموریت‌های فضایی و رصدهای تلسکوپی کشف شد. روشنایی این جرم آسمانی هم‌اکنون به سرعت افزایش یافته و در برخی نقاط کره‌ی زمین به آسانی با دوربین دوچشمی و تلسکوپ کوچک قابل مشاهده است.

کشف و وضعیت مداری

دنباله‌دار سوان، نخستین بار 11 سپتامبر 2025 (20 شهریور 1404) توسط «ولادیمیر بزوگلی» (Vladimir Bezugly) هنگام پردازش تصاویر ابزار سوان، از ابزارهای علمی رصدخانه‌ی فضایی «سوهو» (SOHO) شناسایی شد. در ادامه با تلاش رصدگران آماتور و حرفه‌ای، وجود این دنباله‌دار با قدر تقریبی 7.4 و طول دم 2 درجه تأیید شد؛ در حالی که موقعیت آن در صورت فلکی «سنبله» (Virgo) قرار داشت و رصد آن از نیمکره‌ی جنوبی آسان‌تر بود.

این جرم که به طور موقت SWAN25B نام گرفته بود، سپس توسط اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) با نام رسمی کنونی خوانده شد. این بیستمین دنباله‌دار شناسایی شده توسط سوهو است و با توجه به مدار بسیار کشیده، یک دنباله‌دار غیردوره‌ای محسوب می‌شود. برآوردهای اولیه نشان می‌داد که دوره‌ی مداری و فاصله‌ی بازگشت آن عدم قطعیت زیادی دارد؛ یعنی ممکن بود این نزدیکی، نخستین و تنها گذر آن به درون منظومه‌ی شمسی داخلی باشد یا دوره‌ای بسیار طولانی داشته باشد.

نمای نزدیک دنباله‌دار سوان در 13 سپتامبر
Credit: Filipp Romanov/iTelescope.Net

در ادامه ناسا با مقایسه‌ی مشاهدات اخیر، مدار آن تعیین کرد که نشان می‌دهد هر 22 هزار و 554 سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد! و این یعنی اگر بتوانید دنباله‌دار جدید سوان را با استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ ببینید، یک رویداد نادر در زندگی شما خواهد بود چون اگر از این گذر نزدیک جان سالم به در ببرد، حدود سال 24 هزار و 579 میلادی بازمی‌گردد.

بر اساس برآورد اتحادیه بین‌المللی نجوم این دنباله‌دار در حدود 12 تا 19 اکتبر 2025 (20 تا 27 مهر 1404 خورشیدی) به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود از زمین خواهد رسید. طبق برآوردهای اولیه در این زمان ممکن است قدر آن به حدود 5.8 یا حتی 4 برسد. هرچند با توجه به اینکه دنباله‌دارها بسیار نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی هستند، تنها زمان می‌تواند این موضوع را مشخص کند.

مدار دنباله‌دار سوان (رنگ سفید) نسبت به بخش داخلی منظومه شمسی
Credit: NASA/JPL

مکان و زمان رصد

این دنباله‌دار در ماه‌های سپتامبر تا اکتبر 2025 در نزدیکی خورشید در آسمان قرار داشت، بنابراین ابتدا از نیمکره‌ی جنوبی بهتر دیده می‌شد؛ اما در اواخر سپتامبر و در ماه اکتبر (مهر)، برای ناظران نیمکره‌ی شمالی هم موقعیت رصد مناسبی در افقِ غربی و پس از غروب خورشید فراهم شده است. بهترین زمان برای رصد دنباله‌دار، معمولا در دقایقِ کوتاهِ پس از غروب یا پیش از سحر است که به مکان دنباله‌دار نسبت به خورشید بستگی دارد. برای C/2025 R2 دید عصرگاهی یعنی کمی پس از غروب خورشید مناسب‌تر گزارش شده است.

در حال حاضر، این دنباله‌دار پس از غروب آفتاب، سمت غرب آسمان و نه چندان دور از سیاره‌ی مریخ قرار دارد. موقعیت آن در میان ستارگان صورت فلکی سنبله است و هنوز برای اینکه مشخص شود آیا درخشان‌تر یا کم‌نورتر خواهد شد، زود است اما خبر خوب این است که به تدریج با فاصله گرفتن از خورشید در آسمان زمین، امکان رصد بهتر آن برای ناظران نیمکره‌ی شمالی هم فراهم می‌شود.

موقعیت دنباله‌دار سوان از آخر شهریور تا نیمه مهر
Eddie Irizarry/ Stellarium

راهنمای رصد دنباله‌دار سوان

اگر می‌خواهید خودتان دنباله‌دار سوان آر2 را ببینید، به یک دید واضح رو به افق غربی پس از غروب آفتاب نیاز دارید و البته باید ابزار رصدی هم در اختیار داشته باشید. برای تماشای این مهمان جدید آسمان شب، به صورت زیر عمل کنید.

1. انتخاب مکان: به دنبال مکانی دور از آلودگی نوری و با افق باز در سمت غرب آسمان باشید. چون دنباله‌دار سوان نزدیک به خورشید در افق غربی قرار می‌گیرد و ساختمان‌ها یا تپه‌ها می‌توانند دید شما را مسدود کنند.
2. زمان‌بندی: حدود 30 تا 90 دقیقه پس از غروب آفتاب، مناطق غربی آسمان را بررسی کنید. اگر هنوز خورشید در آسمان حضور دارد یا افق غربی روشن است، منتظر بمانید تا آسمان تاریک‌تر شود.
3. ابزار مناسب: در مناطق کاملا تاریک و اگر قدر دنباله‌دار به طور غیرمنتظره به حدود 6 یا کمتر برسد، ممکن است با چشم تیزبین هم دیده شود. اما در حالت کلی دوربین دوچشمی بهترین ابزار برای یافتن دنباله‌دار است چون میدان دید گسترده‌ای دارد که به یافتن هاله‌ی کم‌نور و دم دنباله‌دار کمک می‌کند. بسیاری از عکس‌ها و گزارش‌ها نشان داده‌اند که با دوربین دوچشمی می‌توانید تجمع گردوغبار و دم دنباله‌دار را رصد کنید.
   برای دیدن دقیق‌تر هسته‌ی دنباله‌دار و ساختارهای جزئی گیسو و دم دنباله‌دار می‌توانید از یک تلسکوپ کوچک بهره ببرید و اگر می‌خواهید از آن عکس بگیرید، یک دوربین متصل به تلسکوپ یا لنز با فاصله کانونی کوتاه و ردیاب ستاره‌ای کمک زیادی خواهد کرد.
4. یافتن دنباله‌دار: برای پیدا کردن سوان، باید پس از غروب آفتاب به سمت غرب، در جهتی که خورشید تازه پنهان شده است، نگاه کنید. اگر بتوانید مریخ را پیدا کنید، دنباله‌دار هم‌اکنون سمت پایین و چپ مریخ حضور دارد و به تدریج از زیر مریخ و بالای ستاره‌ی «سماک اعزل» یا «بی‌ژوبین» (Spica) در صورت فلکی سنبله عبور خواهد کرد. همچنین می‌توانید از نقشه‌های آسمان یا اپلیکیشن‌هایی مانند استلاریوم برای یافتن موقعیت دنباله‌دار استفاده کنید.

زمان‌بندی تقریبی موقعیت دنباله‌دار

همان‌طور که اشاره شد، تخمین دقیق مدار دنباله‌دارها کار بسیار دشواری است، اما بر اساس برآوردهای فعلی روند حرکت دنباله‌دار سوان در آسمان به صورت زیر پیش‌بینی شده است.

موقعیت دنباله‌دار سوان در نیمه دوم سپتامبر
Credit: Starry Night

• 24 شهریور: از فاصله حدود 20 دقیقه‌ی قوسی از ستاره‌ی درخشان سماک اعزل با قدر 1+ می‌گذرد.
• 29 شهریور: با فاصله‌ی کمی بیش از 1 درجه از کنار سیاره‌ی مریخ عبور می‌کند.
• 6 مهر: وارد صورت فلکی «میزان» یا «ترازو» (Libra) می‌شود و از صفحه‌ی دایره‌البروج به سمت شمال حرکت می‌کند.
• 10 مهر: از نزدیکی ستاره‌ی آلفا-ترازو با قدر 2.8+ می‌گذرد.
• 17 مهر: از نزدیکی ستاره‌ی تتا-ترازو با قدر 4.1+ عبور می‌کند.
• 18 مهر: وارد صورت فلکی «عقرب» (Scorpius) می‌شود.
• 20 مهر: وارد صورت فلکی «مارافسای» (Ophiuchus) می‌شود.
• 22 مهر: از نزدیکی ستاره‌ی اتا-مارافسای با قدر 2.5+می‌گذرد.
• 23 مهر: وارد بخش دم صورت فلکی «مار» (Serpens) می‌شود.
• 26 مهر: از میان اجرام اعماق آسمان مسیه 16 و مسیه 17 می‌گذرد و صفحه‌ی کهکشانی را قطع می‌کند.
• 28 مهر: وارد صورت فلکی «قوس» یا «کمان» (Sagittarius) می‌شود.
• 29 مهر: وارد صورت فلکی «عقاب» (Aquila) می‌شود.
• 2 آبان: از گوشه‌ی صورت فلکی «جدی» یا «بزغاله» (Capricornus) عبور می‌کند.
• 4 آبان: وارد صورت فلکی «دلو» یا «آب‌ریز» (Aquarius) می‌شود.
• 12 آبان: از استوای سماوی به سمت شمال عبور می‌کند.

موقعیت دنباله‌دار سوان در نیمه اول اکتبر
Credit: Starry Night

پس از آن، دنباله‌دار سوان سفر چند هزار ساله‌ی خود را تا اوج هزاران واحد نجومی از خورشید، ادامه می‌دهد. همچنین این احتمال جالب وجود دارد که زمین از نقطه‌ی عبور کند که دنباله‌دار در حدود 5 اکتبر (13 مهر) از صفحه‌ی دایره‌البروج گذشته است و این ممکن است باعث ایجاد یک بارش شهابی در زمین شود. البته همه‌ی این‌ها برآورد فعلی است که با شناخت بیشتر این دنباله‌دار می‌تواند تغییر کند.

جمع‌بندی

دنباله‌دار سوان از پدیده‌های نادر و دیدنی آسمان در پاییز امسال است که با درخشش مناسب خود با دوربین دوچشمی و حتی در شرایط ایدئال با چشم غیرمسلح هم دیده می‌شود. اگر ابزار رصدی و آسمان تاریک در اختیار دارید، سمت غرب آسمان منتظر نگاه شماست تا آن را در نزدیکی سیاره‌ی سرخ و ستاره‌ی درخشان سماک اعزل بیابید.

همچنین توجه داشته باشید که با وجود برآوردهای علمی، رفتار دقیق دنباله‌دارها همواره غیرقابل‌پیش‌بینی است و بنابراین پیگیری گزارش‌ها و نقشه‌های لحظه‌ای آسمان بهترین راه برای استفاده از این فرصت است. در نهایت کشف این دنباله‌دار نشان می‌دهد که شهروند-دانشمندان هنوز هم نقش مهمی در کشف اجرام آسمانی دارند.

عکس کاور: دنباله‌دار سوان هنگام گذر از نزدیکی ستاره سماک اعزل در 15 سپتامبر
Credit: Gerald Rhemann, Michael Jaeger

منابع: EarthSky, Universe Today, Star Walk

نوشته دنباله‌دار درخشان سوان، تازه‌ترین مهمان آسمان شب پاییز اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.