دستاورد زیست محیطی بزرگ برای بشریت؛ سوراخ لایه ازون در حال ناپدید شدن است

سوراخ لایه ازون که زمانی تهدیدی جدی برای حیات زمین بود، به لطف تلاش‌های جهانی و پروتکل مونترال، در حال ترمیم کامل است.

پس از دهه‌ها نگرانی از گسترش حفره‌ای عظیم در سپر محافظتی زمین، گزارش‌های اخیر خبر از دستاوردی بزرگ در حفاظت محیط زیست می‌دهند. این موفقیت نتیجه همکاری بی‌سابقه جهانی برای مقابله با یک بحران زیست‌محیطی است. ترمیم تدریجی این لایه حیاتی، نشان‌دهنده اثربخشی سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر علم و اراده جمعی است. برنامه‌های بین‌المللی اکنون وارد مرحله پایش نهایی شده‌اند تا از تحقق کامل اهداف اطمینان حاصل شود.

گزارش جدید سازمان جهانی هواشناسی (WMO) نشان می‌دهد که پس از نزدیک به ۴۰ سال تلاش جهانی، سوراخ لایه ازون بر فراز قطب جنوب همچنان در حال ترمیم است. لایه ازون، واقع در ارتفاع ۱۵ تا ۳۰ کیلومتری سطح زمین، شامل مولکول‌های اکسیژن سه اتمی است. این لایه نقش حیاتی در جذب اشعه‌های فرابنفش خورشید ایفا می‌کند و همچون یک ضدآفتاب طبیعی، از سیاره ما محافظت می‌نماید.

پروتکل مونترال؛ ناجی لایه ازون

در دهه ۱۹۸۰، دانشمندان متوجه شدند که یک حفره بزرگ در لایه ازون بر فراز قطب جنوب در حال شکل‌گیری است. تحقیقات بعدی نشان داد که ترکیبات کلروفلوئوروکربن (CFCs)، مسبب اصلی تخریب ازون جوی هستند. این کشف منجر به توافق جهانی «پروتکل مونترال درباره مواد تخریب‌کننده لایه ازون» شد که در سال ۱۹۸۷ به تصویب رسید تا تولید این مواد متوقف شود.

• لایه ازون روی قطب جنوب منفجر شد!
• انتشار اخباری خوشحال ‌کننده در مورد وضعیت لایه اوزون زمین
• لایه اوزون تا 42 سال دیگر به طور کامل ترمیم می‌شود

دور وود زالکه، کارشناس سیاست‌های زیست‌محیطی دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا، پروتکل مونترال را «بهترین توافق‌نامه زیست‌محیطی تاریخ» می‌نامد. او تأکید می‌کند که این پروتکل، که به حذف تدریجی CFCها و جایگزینی آن‌ها با هیدروفلوئوروکربن‌ها (HFCs) منجر شد، نمونه‌ای بی‌نظیر از همکاری جهانی است. به لطف این توافق، دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که لایه ازون در مناطق گرمسیری و عرض‌های میانی تا سال ۲۰۴۰، در قطب شمال تا سال ۲۰۴۵ و بر فراز قطب جنوب تا حدود سال ۲۰۶۶ به وضعیت سال ۱۹۸۰ بازگردد. زالکه می‌گوید: «ترمیم ازون استراتوسفری نیازمند زمان طولانی است.»

آخرین گزارش‌ها؛ ترمیم سوراخ ازون ادامه دارد

آ. آر. راویشانکارا، شیمیدان جوی دانشگاه ایالتی کلرادو، اشاره می‌کند که گزارش ۲۰۲۴ سازمان جهانی هواشناسی، تاییدکننده تداوم این روند کند اما پیوسته ترمیم است. طبق این گزارش، در سال ۲۰۲۴، سطوح کلی ازون در اکثر نقاط جهان بالاتر از میانگین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۲ بوده است. تغییری چشمگیر در قطب جنوب مشاهده شد؛ جایی که تخریب ازون به‌طور قابل توجهی کمتر از سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ بود. سوراخ لایه ازون در سال ۲۰۲۴ نیز کندتر تشکیل شد و سریع‌تر ترمیم یافت که نشانه‌ای مثبت برای آینده است.

راویشانکارا تأکید می‌کند که در مسیر طولانی ترمیم، سال‌های بهتر و بدتری نیز انتظار می‌رود و «یک سال به تنهایی روند را مشخص نمی‌کند.» با این حال، گزارش جدید و مشاهدات دیگر حاکی از بازسازی آهسته اما پایدار ازون هستند. ازون عمدتاً در نزدیکی خط استوا تولید شده و سپس به سمت قطبین حرکت می‌کند. تولید و جابجایی ازون می‌تواند تحت تأثیر پدیده‌های طبیعی مانند ال‌نینو، فعالیت خورشید و تغییرات آب‌وهوایی قرار گیرد.

یک پیچیدگی دیگر آن است که ازون در پایین‌ترین بخش اتمسفر (تروپوسفر)، علاوه بر مسدود کردن نور خورشید، به عنوان آلاینده‌ای مضر برای سلامت انسان عمل می‌کند. راویشانکارا توضیح می‌دهد: «باید بدانیم نه تنها چه مقدار ازون در بالای سرمان است، بلکه در کدام بخش از اتمسفر قرار دارد و چگونه تغییر می‌کند.» به همین دلیل، پایش مداوم از طریق ماهواره‌ها و ایستگاه‌های زمینی برای درک وضعیت لایه ازون حیاتی است. راویشانکارا این مرحله را «فاز پاسخگویی پروتکل مونترال» می‌نامد و تاکید دارد که «اوضاع بهتر خواهد شد، مگر اینکه خودمان خرابش کنیم.»