گروکی پدیا چیست؛ شمشیر ایلان ماسک بر گردن ویکی‌پدیا!

در دنیای دیجیتال، برخی نام‌ها چنان با تاروپود اینترنت در هم تنیده‌اند که تصور جهانی بدون آن‌ها غیرممکن است. ویکی‌پدیا، این دانشنامه غول‌پیکر و جمعی، یکی از همین نام‌هاست؛ یک یادگار از آرمان‌گرایی اوایل دهه ۲۰۰۰ که دانش را به یک کالای عمومی و رایگان تبدیل کرد. اما اکنون، یک تایتان جدید از دل سیلیکون‌ولی برخاسته تا این امپراتوری را به چالش بکشد. در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۵، ایلان ماسک، شخصیت جنجالی و پیشگام فناوری، شمشیری به نام گروکی پدیا (Grokipedia) را بیرون کشید و آن را درست بر گردن ویکی‌پدیا گذاشت.

این فقط رونمایی از یک وب‌سایت جدید نبود؛ این یک اعلان جنگ بود. جنگی بر سر تعریف «حقیقت»، کنترل روایت‌ها و آینده تولید دانش بشری. گروکی پدیا، محصول شرکت هوش مصنوعی xAI ماسک، با یک ادعای جسورانه پا به میدان گذاشت: ارائه «حقیقت، تمام حقیقت و چیزی جز حقیقت» و مبارزه با آنچه ماسک آن را «پروپاگاندای مغرضانه» و «ویروس ذهن بیدار» (woke mind virus) در ویکی‌پدیا می‌نامد. اما آیا این پروژه، طلوع دورانی جدید از دانش عینی است یا تنها جایگزینی یک سوگیری با سوگیری دیگر، آن هم با پوششی از کدهای الگوریتمی؟

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

فلسفه یک شورش: چرا ماسک به جنگ ویکی‌پدیا رفت؟

ریشه‌های تولد گروکی پدیا را باید در سال‌ها انتقاد تند و بی‌وقفه ایلان ماسک از ویکی‌پدیا جستجو کرد. او بارها و بارها این دانشنامه را به داشتن یک سوگیری ایدئولوژیک عمیق و چپ‌گرایانه متهم کرده و معتقد است که یک گروه کوچک از ویراستاران هم‌فکر، کنترل روایت‌ها را در موضوعات حساس سیاسی و اجتماعی در دست گرفته‌اند. از دیدگاه ماسک، ویکی‌پدیا دیگر یک منبع بی‌طرف نیست، بلکه به بلندگوی یک ایدئولوژی خاص تبدیل شده است.

گروکی پدیا قرار است پادزهر این «سم» باشد. یک پلتفرم «کاملاً متن‌باز» و رایگان که وعده ارائه اطلاعاتی متعادل‌تر و عاری از جهت‌گیری‌های ایدئولوژیک را می‌دهد. اما جاه‌طلبی ماسک بسیار فراتر از اصلاح یک دانشنامه عمومی است. او در شبکه اجتماعی X نوشت که گروکی پدیا «گامی ضروری در جهت هدف xAI برای درک جهان» است. این جمله کوتاه، یک استراتژی دوگانه و هوشمندانه را آشکار می‌کند:

1. محصولی برای عموم: ارائه یک دانشنامه جایگزین برای کاربرانی که به بی‌طرفی ویکی‌پدیا شک دارند.
2. غذایی برای هوش مصنوعی: ایجاد یک پایگاه داده عظیم، پاک و ساختاریافته برای آموزش مدل‌های زبان بزرگ آینده xAI. ماسک قصد دارد هوش مصنوعی خود را با داده‌هایی آموزش دهد که از «آلودگی» ویکی‌پدیا به دور مانده‌اند و به این ترتیب، مدلی بسازد که جهان را از دیدگاه «حقیقی‌تری» درک کند.

به عبارت دیگر، گروکی پدیا هم یک سلاح در جنگ فرهنگی امروز است و هم زیرساختی برای جنگ‌های هوش مصنوعی فردا.

افتتاحیه طوفانی: رسوایی کپی و توهمات الگوریتمی

نسخه 0.1 گروکی پدیا با یک رابط کاربری ساده و مینیمالیستی و با حدود ۸۸۵,۰۰۰ مقاله آغاز به کار کرد. این عدد در برابر بیش از ۷ میلیون مقاله انگلیسی ویکی‌پدیا ناچیز بود، اما شروعی قابل توجه به حساب می‌آمد. با این حال، ماه عسل این پروژه جدید حتی یک روز هم دوام نیاورد و به سرعت با دو بحران بزرگ روبرو شد.

جنجال اول: کپی کلمه‌به‌کلمه از دشمن!

در اقدامی که بیشتر به یک کمدی تلخ شباهت داشت، کاربران و رسانه‌ها به سرعت دریافتند که بخش بزرگی از مقالات گروکی پدیا، کپی مستقیم و بی‌شرمانه از همان ویکی‌پدیایی است که قرار بود با آن مبارزه کند. مقالاتی در مورد موضوعات غیرحساس مانند «MacBook Air»، «PlayStation 5»، «جایزه نوبل» و حتی مدخل ساده‌ای مثل «دوشنبه»، مستقیماً از ویکی‌پدیا برداشته شده بودند. در پایین این صفحات، عبارتی به عنوان مجوز ذکر شده بود: «محتوا از ویکی‌پدیا اقتباس شده است…».

این تناقض، قلب پروژه را نشانه رفت. دانشنامه‌ای که برای مقابله با «پروپاگاندا»ی ویکی‌پدیا ساخته شده بود، برای پر کردن پایگاه داده اولیه خود، چاره‌ای جز استفاده از همان «پروپاگاندا» نداشت. این اتفاق، استدلال منتقدان را تقویت کرد که ساختن یک پایگاه دانش جامع از صفر، تقریباً غیرممکن است و حتی بزرگ‌ترین مخالفان ویکی‌پدیا نیز به میراث آن وابسته‌اند. واکنش بنیاد ویکی‌مدیا (مالک ویکی‌پدیا) نیز کوبنده و کنایه‌آمیز بود: «دانش ویکی‌پدیا همیشه انسانی خواهد بود… حتی گروکی پدیا برای وجود داشتن به ویکی‌پدیا نیاز دارد». ماسک نیز در پاسخی کوتاه در X، این مشکل را تأیید کرد و نوشت: «می‌دانم. ما باید این مشکل را تا پایان سال برطرف کنیم».

جنجال دوم: خطاهای واقعی و توهمات (Hallucinations)

علاوه بر کپی‌برداری، مشکل ذاتی مدل‌های زبان بزرگ، یعنی «توهمات» یا خطاهای واقعی، به سرعت خود را نشان داد. کاربران گزارش دادند که گروکی پدیا اطلاعات نادرستی را به عنوان حقیقت ارائه می‌کند. برای مثال، در یک مدخل به اشتباه ادعا شده بود که سیاستمدار آمریکایی «Vivek Ramaswamy» پس از کناره‌گیری ماسک از سمتی، نقش مهمی در دولت بر عهده گرفته است؛ ادعایی که کاملاً بی‌اساس بود. همچنین، دانشگاهیان برجسته‌ای مانند «سِر ریچارد ایوانز»، مورخ بریتانیایی، گزارش دادند که بیوگرافی آن‌ها در گروکی پدیا مملو از اطلاعات غلط درباره سوابق تحصیلی و دستاوردهای حرفه‌ای‌شان است. این خطاها، با توجه به سابقه خود چت‌بات Grok در تولید محتوای نامناسب (مانند تمجید از آدولف هیتلر در نسخه‌های اولیه)، نگرانی‌ها را در مورد سپردن وظیفه حساس «راستی‌آزمایی» به یک هوش مصنوعی افزایش داد.

معماری دانش: دیکتاتوری الگوریتم در برابر هرج‌ومرج انسان

بزرگ‌ترین تفاوت گروکی پدیا و ویکی‌پدیا نه در ظاهر، بلکه در روح و فلسفه آن‌ها نهفته است. ویکی‌پدیا بر اساس یک مدل آشفته، دموکراتیک و انسانی کار می‌کند. هزاران ویراستار داوطلب از سراسر جهان بر اساس اصل «دیدگاه بی‌طرفانه» (NPOV)، با یکدیگر بحث، ویرایش و مقابله می‌کنند. این فرایند کاملاً شفاف است؛ تاریخچه تمام ویرایش‌ها، جنگ‌های ویرایشی و گفتگوها برای عموم قابل مشاهده است. ویکی‌پدیا یک «فرایند» زنده و دائمی است، نه یک محصول نهایی.

در مقابل، گروکی پدیا یک مدل کاملاً متفاوت را ارائه می‌دهد: دیکتاتوری الگوریتم. در این پلتفرم، هوش مصنوعی همه‌کاره است. مدل زبان بزرگ Grok، مقالات را تولید، ویرایش و به‌روزرسانی می‌کند. کاربران نمی‌توانند مستقیماً مقالات را ویرایش کنند و نقش آن‌ها به پیشنهاد اصلاحات از طریق یک فرم بازخورد محدود شده است. فرایند تولید محتوا کاملاً غیرشفاف و یک «جعبه سیاه» (black box) است.

جنجالی‌ترین بخش این مدل، برچسب «راستی‌آزمایی شده توسط Grok» در بالای مقالات است. این عبارت به معنای «راستی‌آزمایی یک الگوریتم توسط خودش» است؛ یک دور باطل منطقی که اعتماد را به شدت تضعیف می‌کند. گروکی پدیا بازگشتی به شیوه قدیمی «دانش رسمی و تأییدشده از بالا به پایین» است، با این تفاوت که این بار، مرجع نهایی نه یک هیئت علمی از متخصصان انسانی، بلکه یک الگوریتم تجاری و غیرشفاف است که توسط شرکتی متعلق به یک فرد خاص کنترل می‌شود.

نبرد سوگیری‌ها: آیا بی‌طرفی ممکن است؟

هدف اصلی گروکی پدیا، ارائه روایتی بی‌طرف و مقابله با سوگیری ادعایی ویکی‌پدیا بود. اما آیا موفق شده است؟ بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که گروکی پدیا سوگیری را حذف نکرده، بلکه آن را با دیدگاه‌های مورد تأیید ایلان ماسک جایگزین کرده است. مقالات مربوط به موضوعات حساس سیاسی، تفاوت‌های معناداری با روایت ویکی‌پدیا دارند:

• شورش ۶ ژانویه کنگره آمریکا: گروکی پدیا این رویداد را «شورش» (riot) می‌نامد و از به کار بردن عبارت «تلاش برای کودتا» اجتناب می‌کند. همچنین به «ادعاهای گسترده در مورد بی‌نظمی در رأی‌گیری» (ادعای اثبات‌نشده دونالد ترامپ) وزن بیشتری می‌دهد.
• جنگ اوکراین: در مدخل مربوط به این جنگ، از کرملین به عنوان یک منبع برجسته نام برده شده و از اصطلاحات رسمی روسیه مانند «نازی‌زدایی» اوکراین استفاده می‌شود که توسط اکثر منابع غربی به عنوان پروپاگاندا شناخته می‌شود.
• تئوری توطئه «جایگزینی بزرگ»: گروکی پدیا ادعا می‌کند که «پایه‌های تجربی» (empirical underpinnings) برای این ایده (مبنی بر حذف عامدانه جمعیت سفیدپوست در غرب) وجود دارد؛ ادعایی که توسط جامعه علمی و مورخان رد شده است.

این مثال‌ها نشان می‌دهد که گروکی پدیا به جای رسیدن به یک «بی‌طرفی» مطلق، در حال ساختن یک روایت جایگزین است؛ روایتی که با دیدگاه‌های سیاسی و فرهنگی خاصی همسویی دارد.

جدال بنیان‌گذاران ویکی‌پدیا: دو نگاه به یک تهدید

این رویکرد جدید، واکنش‌های کاملاً متفاوتی را از سوی دو بنیان‌گذار ویکی‌پدیا به همراه داشت. جیمی ولز، چهره اصلی و مدافع سرسخت مدل فعلی ویکی‌پدیا، به شدت منتقد بود. او هشدار داد که مدل‌های زبانی بزرگ (LLMs) ذاتاً مستعد «خطاهای بزرگ» هستند و برای نوشتن یک دانشنامه قابل اعتماد «به اندازه کافی خوب نیستند». ولز با کنایه گفت: «تصور کنید یک هوش مصنوعی که فقط روی توییتر آموزش دیده باشد. این یک هوش مصنوعی دیوانه و عصبانی خواهد بود که بر اساس مزخرفات آموزش دیده است».

در مقابل، لری سنگر، هم‌بنیان‌گذار دیگر که سال‌هاست به منتقد مسیر فعلی ویکی‌پدیا تبدیل شده، استقبال محتاطانه‌تری داشت. او گفت که برداشت اولیه‌اش این است که گروکی پدیا «بسیار خوب» به نظر می‌رسد و «شاید» از ویکی‌پدیا بهتر باشد. سنگر به ویکی‌پدیا هشدار داد که گروکی پدیا «می‌تواند ارتباط و اهمیت ویکی‌پدیا را تهدید کند»، مگر اینکه اصلاحات اساسی در آن انجام شود. این اختلاف نظر، نشان‌دهنده شکاف عمیقی است که بر سر آینده دانش در جهان دیجیتال وجود دارد.

جمع‌بندی: دانش به مثابه یک محصول یا یک فرایند؟

گروکی پدیا هنوز در ابتدای راه پرفرازونشیب خود قرار دارد. نسخه 0.1 آن، با تمام جنجال‌ها، کپی‌برداری‌ها و خطاها، تنها یک پیش‌نمایش است و ایلان ماسک وعده داده که نسخه 1.0 «ده برابر بهتر» خواهد بود. اما چالش اصلی این پلتفرم نه فنی، بلکه فلسفی و مبتنی بر اعتماد است.

اعتماد در ویکی‌پدیا، محصول یک «فرایند» شفاف، مشارکتی، آشفته و دائماً در حال اصلاح است که توسط یک بنیاد غیرانتفاعی مدیریت می‌شود. در مقابل، گروکی پدیا از کاربران می‌خواهد به یک «محصول» نهایی اعتماد کنند؛ محصولی که فرایند تولید آن غیرشفاف و الگوریتمی است و توسط یک شرکت تجاری متعلق به یک فرد جنجالی با اهداف مشخص کنترل می‌شود.

در نهایت، راه‌اندازی گروکی پدیا ما را بر سر یک دوراهی تاریخی قرار می‌دهد: آیا دانش باید یک «کالای عمومی» (Public Commons) باشد که به صورت جمعی و شفاف ساخته می‌شود، یا یک «محصول» (Product) که به صورت خصوصی و الگوریتمی برای بازتاب یک دیدگاه خاص طراحی شده است؟ گروکی پدیا، با تمام قدرت هوش مصنوعی و حمایت مالی پشت آن، تجسم کامل و بی‌نقص گزینه‌ی دوم است. نبردی که تازه آغاز شده، آینده دسترسی ما به اطلاعات و درک ما از خود «حقیقت» را رقم خواهد زد.

منبع: دیجی‌کالا مگ

نوشته گروکی پدیا چیست؛ شمشیر ایلان ماسک بر گردن ویکی‌پدیا! اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.