ناسا سرانجام دقیق‌ترین عکس‌های مهمان مرموز منظومه شمسی را منتشر کرد

در حالی که دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای اطلس مهمان منظومه شمسی شده است و بحث پیرامون ماهیت فرازمینی آن شدت گرفته است، سرانجام ناسا عکس‌های پرجزئیاتی را که پیش از این محدودیت داشت، به صورت عمومی منتشر کرد.

از زمانی که دنباله‌دار معروف به «مهاجم میان‌ستاره‌ای» با نام «اطلس/3آی» (3I/ATLAS) در اوایل سال 2025 در منظومه‌ی شمسی ما کشف شد، دانشمندان و اخترشناسان سراسر جهان شیفته‌ی وجود آن و عاملی شده‌اند که این جرم آسمانی را به همسایگی ما آورده است. در این میان، کارشناسان ناسا هم به طور ویژه آن را دنبال کرده‌اند و این آژانس برای استفاده از فرصت، چندین ابزار فضایی خود را به سمت دنباله‌دار نشانه گرفته است؛ سوژه‌ای که به شکلی باورنکردنی، تنها سومین جرم میان‌ستاره‌ای ثبت شده در تاریخ است که از منظومه‌ی شمسی بازدید می‌کند.

‌ برای دیدن خلاصه این مقاله با هوش مصنوعی کلیک کنید!

اکنون ناسا عکس‌های کاملا تازه‌ای از دنباله‌دار اطلس منتشر کرده است که توسط ناوگان فضاپیماهای مختلف از جمله «تلسکوپ فضایی جیمز وب» (JWST)، «مدارگرد شناسایی مریخ» (MRO)، «مریخ‌نورد استقامت» (Perseverance) و کاوشگر مطالعه‌ی سیارک «لوسی» (Lucy) ثبت شده است. در مجموع، 15 مأموریت فضایی ناسا، چشمان خود را برای دریافت داده‌های تازه درباره‌ی این مسافر میان‌ستاره‌ای باز نگه داشته‌اند.

به گفته‌ی «نیکی فاکس» (Nicky Fox)، معاون اداره‌ی مأموریت‌های علمی ناسا، ابزارهای علمی حتی فراتر از توانمندی‌های عادی و مأموریت طراحی شده، فعالیت کردند تا امکان نگاه دقیق به این مسافر میان‌ستاره‌ای فراهم شود. این عکس‌های تازه‌ی دنباله‌دار اطلس به مجموعه‌ی فزاینده‌ای از تصاویری اضافه می‌شوند که بشر اکنون از این جرم در اختیار دارد.

دنباله‌دار اطلس از نگاه هابل
Credit: NASA, ESA, David Jewitt (UCLA), Joseph DePasquale (STScI)

در کنفرانس مطبوعاتی در همین رابطه، مقامات ناسا تأیید کردند که دنباله‌دار اطلس، در حقیقت یک «دنباله‌دار» (Comet) است و برخلاف شایعات بسیار پیرامون آن، یک سفینه‌ی فضایی بیگانه نیست. طبق اعلام ناسا، شکل و رفتار این شیء شبیه یک دنباله‌دار است و تمام شواهد به دنباله‌دار بودن آن اشاره دارد. اما این بار از خارج منظومه‌ی شمسی آمده است، که آن را جذاب، هیجان‌انگیز و از نظر علمی بسیار مهم می‌کند.

به گفته‌ی فاکس «تقریبا روشن است که باید به دنبال چه نشانه‌هایی باشید. بنابراین خیلی سریع توانستیم بگوییم: این قطعا مانند یک دنباله‌دار رفتار می‌کند و هیچ گونه نشانه‌های فناوری (Technosignatures) یا چیزی از این شیء که ما را به این باور برساند که چیزی غیر از یک دنباله‌دار است، ندیدیم.»

دنباله‌دار اطلس اما برای منحصربه‌فرد بودن، نیازی ندارد که یک فضاپیمای بیگانه باشد؛ این جرم یک «دنباله‌دار بیگانه‌ی باستانی» است که به باور «شاون دوماگال-گلدمن» (Shawn Domagal-Goldman) سرپرست بخش اخترفیزیک ناسا، «فرصتی نادر برای مقایسه‌ی غبار باستانی از یک منظومه‌ی ستاره‌ای دوردست با غبار منظومه‌ی خودمان به شمار می‌رود.»

داده‌های جدید میان‌ستاره‌ای

نگاه مدارگرد مریخ به دنباله دار اطلس
Credit: NASA/JPL-Caltech/University of Arizona

نخستین تصویر، توسط نزدیک‌ترین فضاپیمای ناسا به دنباله‌دار، یعنی مدارگرد شناسایی مریخ ثبت شده است. این مدارگرد از دوربین قدرتمند HiRISE برای ثبت تصویر دنباله‌دار در 2 اکتبر (11 مهر) استفاده کرد؛ زمانی که در فاصله‌ی حدود 31 میلیون کیلومتری از آن قرار داشت. در این تصویر دنباله‌دار اطلس مانند یک توپ سفید و تار به نظر می‌رسد. این توپ ابری از غبار و یخ است که «گیسو» (Coma) نامیده می‌شود و توسط دنباله‌دار در حالی که مسیر خود را به سمت خورشید ادامه می‌دهد، به بیرون ریخته می‌شود.

تحلیل داده‌های جیمز وب هم در ترکیب با داده‌های تلسکوپ فضایی SPHEREx در حالی که هر دو متخصص در رصد فروسرخ هستند، اطلاعاتی را فراتر از تصاویر دیداری آشکار کرده است. در این داده‌ها فراوانی گاز کربن دی‌اکسید در گیسوی دنباله‌دار و ابر روشن گاز و غباری که با نزدیک شدن به خورشید آن را دربر گرفته است، شناسایی و حضور یخ آب هم در هسته‌ی دنباله‌دار آشکار شد.

دنباله دار اطلس از نگاه جیمز وب
Credit: NASA/JWST

به گفته‌ی «تام استاتلر» (Tom Statler)، دانشمند ارشد اجرام کوچک منظومه‌ی شمسی ناسا، «این همان کاری است که دنباله‌دارها انجام می‌دهند: گاز کربن دی‌اکسید و آب را تبخیر می‌کنند. اما نکته‌ی جالب اینجاست که این دنباله‌دار نسبت به آب، کربن دی‌اکسید بیشتری تبخیر می‌کند و این موضوع بسیار جالبی است.

با توجه به نادر بودن گذر چنین جرمی از منظومه‌ی شمسی، حجم عظیم تصاویر و داده‌های اطلس، و در نتیجه درک دینامیک و ترکیبات آن، کمک می‌کند تا محیط‌های اطراف ستاره‌های دیگر را بشناسیم. اینکه چه موادی در آنجا وجود دارد؟ یا چه شرایطی ممکن است باعث پیدایش دنباله‌دارهایی مانند اطلس شود؟

احتمال می‌رود که جیمز وب که برای نگاه به اعماق فضا بهینه شده است، آخرین فضاپیما از ناوگان ناسا باشد که چشم به دنباله‌دار اطلس می‌دوزد، چون این جرم در حال ترک همسایگی ماست و جیمز وب می‌تواند سیگنال‌های ضعیف آن را هم دریافت کند.

دنباله دار اطلس از نگاه فضاپیمای لوسی
Credit: NASA/Goddard/SwRI/JHU-APL

دنباله‌دار اطلس پیش‌تر هم شگفتی‌هایی را از نظر ترکیبات خود به نمایش گذاشته بود. از جمله درخشش سریع و خیره‌کننده‌اش در طول نزدیک‌ترین فاصله به خورشید که 29 اکتبر (7 آبان) انجام شد. همچنین هنگامی که دنباله‌دار هنوز از خورشید فاصله داشت، به نظر می‌رسید که بخار نیکل درخشان در گازهای اطراف آن وجود دارد. این موضوع از آن جهت عجیب بود که هم با سرمای موجود در چنین فاصله‌ای از خورشید، احتمال فوران بخار از یک جرم کم است و هم نشان می‌داد که اطلس به دلیلی نامشخص، نیکل بیشتری نسبت به آهن تولید می‌کند.

تصویربرداری توسط فضاپیماهای مختلف، نه تنها برای ترکیب داده‌ها سودمند است، بلکه هنگام تصویربرداری از جرمی که در حال عبور از پهنه‌ی فضاست، زاویه‌ی تصویربرداری هم اهمیت زیادی دارد. اطلس زمانی به نزدیک‌ترین نقطه به خورشید رسید که زمین در سمت نامناسبی برای رصد قرار داشت اما در همین حال مریخ در سمت مناسب بود و ابزارهای مریخی ناسا توانستند دنباله‌دار را به خوبی رصد کنند.

همکاری تیمی فضاپیماها

علاوه بر فضاپیماهای اشاره شده، دیگر کاوشگرها هم در ثبت داده‌ها توسط ناسا نقش داشتند. از جمله مأموریت «سایکی» (Psyche) که هم‌اکنون به سمت سیارک «سایکی 16» (16 Psyche) پیش می‌رود. مأموریت «تکامل مواد فرار و جو مریخ» (MAVEN) هم حضور پررنگی در این همکاری داشت. تصویری که در 9 اکتبر (17 مهر) توسط ابزار طیف‌نگار فرابنفش این کاوشگر گرفته شد، هاله‌ی گاز و غبار را در اطراف دنباله‌دار نشان می‌دهد و ترکیب آن را آشکار کرد.

دنباله دار اطلس از نگاه ماون
Credit: NASA/Goddard/LASP/CU Boulder

بخش‌های سایه‌روشن اتم‌های هیدروژن هستند. این هیدروژن زمانی آزاد می‌شود که دنباله‌دار در اثر نور خورشید گرم و یخ آب آن مستقیما به بخار تبدیل می‌شود. سپس، مولکول‌های آب با آزاد شدن در فضا شکسته و به اتم‌های اکسیژن و هیدروژن تجزیه می‌شوند.

پروژه‌ای مشترک «آژانس فضایی اروپا» (ESA) و ناسا یعنی «رصدخانه‌ی خورشیدی و هلیوسفر» (SOHO) هم در 15 و 16 اکتبر، پس از گذر دنباله‌دار از مریخ و در فاصله‌ی حدود 357 میلیون کیلومتری، از اطلس تصویربرداری کرد. حتی «کاوگر خورشیدی پارکر» (Parker Solar Probe) هم موفق به ثبت نمایی از این دنباله‌دار شده است که دانشمندان منتظر تجزیه‌وتحلیل آن هستند.

در نهایت همکاری ابزارهای ناسا برای رصد دنباله‌دار اطلس و ثبت عکس‌های آن، شامل هابل، جیمز وب، ماهواره‌ی TESS، رصدخانه‌ی Swift، تلسکوپ SPHEREx، مریخ‌نورد استقامت، مدارگرد شناسایی مریخ، فضاپیمای MAVEN، مأموریت اروپا کلیپر، لوسی، سایکی، کاوشگر خورشیدی پارکر، مأموریت PUNCH، فضاپیماهای STEREO و مأموریت SOHO می‌شود.

این همکاری گسترده و بی‌سابقه میان فضاپیماها و مأموریت‌های مختلف، اهمیت علمی بالای این دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای را نشان می‌دهد. داده‌های جمع‌آوری شده توسط این تیم ربات‌های فضایی، قرار است سال‌ها توسط دانشمندان تجزیه‌وتحلیل شود تا رازهای شکل‌گیری منظومه‌های ستاره‌ای دیگر و موادی را که در فضای میان‌ستاره‌ای پراکنده‌اند، فاش کند.

و در حالی که این بازدیدکننده‌ی خارجی، به سفر خود به سمت اعماق فضا و دور شدن از خورشید ادامه می‌دهد، گنجینه‌ای از اطلاعات را برای بشر باقی می‌گذارد که دیدگاهمان را نسبت به جایگاه خود در کهکشان گسترش می‌دهد.

منابع: NASA, Space

نوشته ناسا سرانجام دقیق‌ترین عکس‌های مهمان مرموز منظومه شمسی را منتشر کرد اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.