راهنمای تماشای ابرماه آبان ۱۴۰۴؛ بزرگ‌ترین ماه کامل سال

پدیده‌ی ابرماه، در نیمه‌ی آبان 1404 کمی هیجان‌انگیزتر از زمان‌های معمول روی می‌دهد و بزرگ‌ترین ماه کامل سال را رقم می‌زند. در دنیای پر از آلودگی نوری امروز که دیدن اجرام آسمانی در شهرها شبیه به یک رؤیاست، هنوز برخی اجرام هستند که تماشای آن‌ها باعث آشتی اهالی زمین و آسمان شب است و ماه، قطعا درخشان‌ترین آن‌هاست.

پدیده‌ی ابرماه آبان 1404 که در 14 آبان ساعت 16:49 به وقت تهران (5 نوامبر ساعت 13:19 به وقت هماهنگ جهانی) روی می‌دهد، یکی از زیباترین و درخشان‌ترین رویدادهای آسمانی سال به شمار می‌رود. این اَبَرماه نه تنها یک ماه کامل در این دوره‌ی قمری است، بلکه در نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود از زمین هم قرار می‌گیرد. به همین دلیل، از نگاه ناظران زمینی بزرگ‌تر و درخشان‌تر از همیشه دیده می‌شود.

یک دونده در ماه می 2012، در حال عبور از مسیری بر روی تپه‌ای در مقابل ابرماه بر فراز پارک پاپاگو در فینیکس است.
Credit: Darryl Webb / Reuters

ابرماه چیست و چرا رخ می‌دهد؟

مدار ماه به دور زمین یک دایره‌ی کامل نیست، بلکه بیضوی است. بنابراین ماه گاهی در نزدیک‌ترین فاصله به زمین قرار می‌گیرد که به آن «حضیض» (Perigee) گفته می‌شود و گاهی در دورترین فاصله جای خواهد داشت که «اوج» (Apogee) نام دارد. هنگامی که پدیده‌ی ماه کامل تقریبا با حضیض مداری هم‌زمان شود، کمی در آسمان بزرگ‌تر و روشن‌تر از حالت معمول به‌نظر می‌رسد و این همان چیزی است که ما آن را «ابرماه» (Supermoon) می‌نامیم.

این بار نزدیک‌ترین فاصله‌ی ماه از زمین که در ساعت 02:00 بامداد پنج‌شنبه 15 آبان (5 نوامبر 22:30 ساعت هماهنگ جهانی) روی می‌دهد، تنها حدود 356٬833 کیلومتر خواهد بود. این نزدیک‌ترین فاصله‌ی ماه در کل سال 2025 (و البته 1404) است و به همین دلیل لقب «بزرگ‌ترین ماه کامل سال» به آن داده شده است.

بزرگ‌تر و روشن‌تر، یا اغراق؟

به‌نظر می‌رسد که اغلب رسانه‌ها تمایل دارند تا این رویداد را به عنوان یک اتفاق خاص یا غیرمعمول بیان کنند. با شنیدن اینکه یک ماه خاص با پیشوند «اَبَر» همراه است، مردم برای دیدن آن به بیرون هجوم می‌آورند و این تصور را دارند که چیزی شبیه به یک هم‌ترازی کیهانی نادر را مشاهده خواهند کرد. چنین احساساتی، شاید در قالبی تازه، یادآور داستان «لباس جدید پادشاه» نوشته‌ی هانس کریستین اندرسون در سال 1837 باشد!

در حالی که ابرماه آبان 1404 واقعا «بزرگ‌ترین ماه کامل سال» خواهد بود، تغییر فاصله‌ی قمر زمین، برای بیشتر ناظرانی که مستقیما آن را تماشا می‌کنند، به سادگی قابل تشخیص نیست. ماه یک بار و گاهی دو بار در ماه به کمترین فاصله (حضیض مداری) می‌رسد، اما این بار، نزدیک‌ترین ماه کامل در سال 2025 (و همچنین 1404) خواهد بود.

ابرماه در لندن
Credit: WIktor Szymanowicz/NurPhoto/Getty

سال آینده، در 31 می 2026 (10 خرداد 1405) ماه کامل با رسیدن به نقطه‌ی اوج یعنی دورترین فاصله از زمین در مدار خود همراه می‌شود و حدود 14 درصد کوچک‌تر به‌نظر می‌رسد؛ چیزی که برخی آن را «ریزماه» (Micro-Moon) می‌نامند.

از جنبه‌ی روشنایی هم هرچند اغلب گفته می‌شود که ماه 30 درصد روشن‌تر از حالت عادی خواهد بود اما این میزان فقط به عنوان 0.2 تا 0.3 اختلاف قدر در روشنایی در نظر گرفته می‌شود که برای چشم انسان به سختی قابل درک است.

البته، اگر به کسی گفته شود که ماه نسبت به حالت عادی به زمین نزدیک‌تر است و در نتیجه اندازه‌ی ظاهری کمی بزرگ‌تری دارد، احتمالا پاسخ خواهد داد که «اوه، بله! واقعا بزرگ‌تر به‌نظر می‌رسد!» این موضوع به ویژه در صورتی صادق است که کسی ماه را نزدیک افق ببیند؛ جایی که «خطای دیدن ماه» مرموز همیشه به‌کار می‌آید و این موضوع که ماه در روز چهارشنبه بسیار نزدیک‌تر از حد معمول خواهد بود، تنها به تقویت این اثر عجیب کمک می‌کند.

زمان دقیق وقوع ابرماه آبان 1404

با توجه به اینکه چشم غیرمسلح تغییرات دقیق را متوجه نمی‌شود، ابرماه آبان 1404 در سراسر شب چهارشنبه 5 نوامبر 2025 (14 آبان 1404) قابل مشاهده خواهد بود. اما بهترین زمان برای تماشای آن، هنگام طلوع و غروب آن است، چون ماه در نزدیکی افق قرار دارد و بدین ترتیب نه تنها درخشان‌تر، بلکه به دلیل پدیده‌ی «خطای دیدن ماه» (Moon Illusion) بزرگ‌تر هم به‌نظر می‌رسد.

ابرماه آبان 1395 در تخت جمشید
Credit: Reza Ghaderi, IRNA

در ایران در حالی که کمی به غروب خورشید مانده است، ماه کامل ساعت 16:43 به وقت تهران از افق شرقی سربرمی‌آورد و تا روز آینده ساعت 07:27 در آسمان خواهد بود. زمان دقیق وقوع ماه کامل 16:49 دقیقه است اما در ساعت‌های پس از آن هم می‌توان ابرماه را مشاهده کرد که درخشش آن سایه‌هایی کاملا واضح روی زمین ایجاد می‌کند.

تفاوت ابرماه با ماه کامل معمولی

ابرماه نوامبر (آبان) که به رنگ زرد و طلایی دیده خواهد شد، در میان بومیان آمریکا با نام «ماه سگ آبی» (Beaver Moon) شناخته می‌شود. در فرهنگ‌های دیگر هم این ماه را «ماه یخ» (Frost Moon) یا «ماه حفاری» (Digging Moon) می‌نامند، چون نشانه‌ای از آغاز سرمای پاییزی و همچنین کندن زمین برای ذخیره‌ی محصولات بوده است.

از دید علمی، اندازه‌ی ظاهری ابرماه آبان 1404 حدود 14 درصد بزرگ‌تر و روشنایی آن 30 درصد بیش‌تر از ماه کامل معمولی است. اما این تفاوت برای چشم غیرمسلح بسیار جزئی و گاهی نامحسوس است. با این حال، عکاسان نجومی و علاقه‌مندان به آسمان معمولا متوجه این افزایش روشنایی می‌شوند؛ به ویژه وقتی ماه را در افق پایین در کنار ساختمان‌ها، کوه‌ها یا انسان‌ها و حیوانات در کادر قرار دهند.

علاوه بر این، ابرماه بر جزر و مد دریاها هم اندکی اثر می‌گذارد. در چنین شب‌هایی، جزر و مد شدیدتر از حالت معمول رخ می‌دهد، هرچند این تغییرات باز هم برای مردم عادی محسوس نیست اما در مناطقی از سیاره زمین می‌تواند اختلاف اندازه‌گیری‌های واضحی ثبت کند. هرگونه طوفان ساحلی در دریا هنگام مد، باعث مشکلات سیل ساحلی می‌شود و هنگام جزر، در صورت وزش باد شدید که آب را به سمت ساحل هل می‌دهد، سطح آب بسیار کاهش پیدا می‌کند.

ابرماه بر فراز نیویورک
Credit: Fatih Aktas/Anadolu Agency via Getty Images

راهنمای تماشای اَبَرماه آبان 1404

برای دیدن ابرماه نیازی به ابزار حرفه‌ای ندارید و تنها کافی است 14 آبان شب‌هنگام به آسمان نگاه کنید تا ماه را بیابید. برای تجربه‌ی بهتر اما می‌توانید چند نکته‌ی ساده را رعایت کنید.

• افق شرقی یا غربی را انتخاب کنید: اگر هنگام شب در 14 آبان به ماه نگاه می‌کنید، سعی کنید زمان طلوع آن را انتخاب کنید و اگر سحرگاه 15 آبان به تماشا می‌نشینید، زمان‌های تاریکی اما نزدیک‌تر به غروب ماه را انتخاب کنید تا جلوه‌ی زیباتری را ببینید.
• از آلودگی نوری دور شوید: هرچند این پدیده در کلان‌شهرها با آلودگی نوری هم قابل مشاهده است اما اگر برایتان می‌توانید از شهرها فاصله بگیرید، به این دلیل که در مناطق تاریک‌تر، جزئیات سطح ماه بهتر دیده می‌شود.
• از سه‌پایه استفاده کنید: اگر قصد عکاسی دارید، استفاده از سه‌پایه و لنز واید به ویژه در کنار پدیده‌های زمینی، می‌تواند تصاویری شگفت‌انگیز بسازد.
• زمان طلوع ماه را بررسی کنید: در شهرهای ایران، زمان طلوع حدود ساعت 17:30 تا 18:00 به وقت محلی است.
• در هوای صاف رصد کنید: هوای ابری یا مه‌آلود می‌تواند دید شما را کاهش دهد، بنابراین پیش از برنامه‌ریزی برای تماشای ابرماه، از وضعیت آب‌وهوای محلی آگاه باشید.

ابرماه در کنار برج ایفل
Credit: Reuters/Christian Hartmann

بزرگ‌ترین ابرماه سال، فرصتی برای دیدن آسمان از نو

پدیده‌ی ابرماه آبان 1404 شاید از نظر درک برای چشم غیرمسلح چندان متفاوت نباشد اما همچنان نشانه‌ای از زیبایی‌های علم نجوم است. حتی اگر تفاوت آن با ماه‌های دیگر زیاد به چشم نیاید، همین آگاهی از فاصله‌ی نزدیک‌تر ماه به زمین، باعث می‌شود تا نگاهمان به آسمان شب متفاوت شود.

بنابراین اگر به آسمان شب علاقه دارید، می‌توانید این شب را به تجربه‌ای ویژه تبدیل کنید. گوشی یا دوربین خود را آماده کنید، به مکانی تاریک‌تر بروید و در سکوت، به ماه نگاه کنید؛ جایی در آن بالا، ماه در نزدیک‌ترین فاصله‌اش با زمین می‌درخشد و هم‌زمان نگاه‌های مشترک بسیاری را به خود جذب می‌کند.

عکس کاور: ابرماه 19 آگوست 2024، در کوه لونگ‌کوآن در چنگدو، چین. ماه کامل آبان 1404 حتی به زمین نزدیک‌تر و در آسمان پاییزی بزرگ‌تر و درخشان‌تر است.
Credit: Yang Qitian, VCG/Getty Images

منابع: Space, EarthSky, ABC News, TimeandDate, National Geographic, BBC

نوشته راهنمای تماشای ابرماه آبان ۱۴۰۴؛ بزرگ‌ترین ماه کامل سال اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.