حباب AI چیست و آیا به زودی فرومی‌پاشد؟

در حالی که استفاده از هوش مصنوعی روزبه‌روز بیشتر می‌شود، اقتصاددانان و تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که وضعیت سهام و سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، نشانه‌هایی از شکل‌گیری حباب را نشان می‌دهد که اگر کنترل نشود امکان ترکیدن و اثرات گسترده‌ی جانبی آن وجود دارد. اما این احتمال چقدر جدی است؟

حباب هوش مصنوعی چیست؟

حباب اقتصادی زمانی رخ می‌دهد که قیمت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، بسیار سریع و فراتر از ارزش‌های واقعی و قابل‌اتکای یک فناوری یا دارایی، به آن توجه نشان دهند و افزایش پیدا کنند. از جمله ویژگی‌های کلاسیک برای این توجه ناگهانی، می‌توان به شوک تقاضا، هیجان رسانه‌ای و انتظار بازدهی سریع اشاره کرد.

در زمینه‌ی هوش مصنوعی، منظور از حباب AI افزایش شدید سرمایه‌گذاری در این حوزه، ارزش‌گذاری شرکت‌ها و هزینه‌های زیرساختی است که ممکن است فراتر از سودآوری کوتاه‌مدت یا میان‌مدت باشد. صحبت‌های اخیر رهبران صنعت و پیشگامان هوش مصنوعی هم همین نگرانی را تأیید می‌کنند. مدیرعامل «اوپن‌ای‌آی» (OpenAI) صراحتا گفته است که وضعیت فعلی از نظر هیجان سرمایه‌گذاران مانند یک حباب است.

شواهد و نشانه‌های فعلی

افزایش بی‌سابقه‌ی سرمایه‌گذاری و ارزش‌گذاری‌ها

در سال‌های اخیر، بودجه‌ی هنگفتی به سمت شرکت‌های مرتبط با AI سرازیر شده و سرمایه‌گذاری‌های عظیم و ارزش‌گذاری‌های کلانی در ارتباط با آن‌ها ثبت شده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سهم قابل توجهی از سرمایه‌گذاری خطرپذیر، به استارتاپ‌های مرتبط با هوش مصنوعی اختصاص یافته است. این سطح از تمرکز سرمایه، یکی از مؤلفه‌های کلاسیک حباب به شمار می‌رود.

هزینه‌های هنگفت زیرساخت

در حال حاضر شرکت‌های بزرگ‌مقیاس برنامه‌های سرمایه‌ای چندصد میلیارد دلاری برای ساخت دیتاسنتر و شبکه‌های پردازشی دارند. هزینه‌هایی که برخی اقتصاددانان و تحلیل‌گران از آن به عنوان عاملی یاد می‌کنند که می‌تواند در کوتاه‌مدت بازدهی قابل توجهی نداشته باشد و در بلندمدت هم اثر خود را نگذارد.

غول‌های هوش مصنوعی
redit: The News

تبلیغات و وعده‌های بیش از حد

در مواردی، رسانه‌ها، برخی سرمایه‌گذاران و بازاریابان فناوری وعده‌های تبدیل صنایع مختلف و شکل‌دهی آن‌ها بر پایه‌ی هوش مصنوعی را در کوتاه‌مدت مطرح می‌کنند. وعده‌هایی که هنوز شواهد عملی گسترده‌ای برای تحقق آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر همین ایجاد وعده، باعث شکل‌گیری انتظارهای غیرواقعی شده است.

دلایل مطرح شده برای شکل‌گیری حباب AI

بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که شواهد متعددی وجود دارد که از شکل‌گیری یک حباب در بازار هوش مصنوعی حکایت دارد. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تناسب نداشتن ارزش‌گذاری شرکت‌های فعال در این حوزه و درآمد واقعی آن‌ها اشاره کرد. بسیاری از استارتاپ‌های هوش مصنوعی با ارزش‌های میلیارد دلاری روبه‌رو هستند، در حالی که مدل‌های درآمدی و مسیر سودآوری‌شان هنوز تثبیت نشده است. این ناهماهنگی یادآور دوران اوج‌گیری شرکت‌های اینترنتی در اواخر دهه‌ی 90 میلادی است که در نهایت منجر به ترکیدن حباب دات‌کام شد.

Credit: Wildpixel, Getty Images

عامل دوم، تمرکز شدید نقدینگی در دست چند بازیگر بزرگ بازار است. وقتی جریان اصلی سرمایه از سوی چند سرمایه‌گذار عمده یا دولت‌های خاص تأمین می‌شود، پایداری این سرمایه‌گذاری‌ها شکننده‌تر خواهد بود. در چنین شرایطی است که هر تغییری در سیاست‌های مالی یا توقف جریان سرمایه می‌تواند به سرعت موجب افت ارزش و بی‌ثباتی در بازار هوش مصنوعی شود.

در نهایت، بخش دیگری از کارشناسان به محدودیت‌ها و کندی کاربردهای اقتصادی هوش مصنوعی اشاره می‌کنند. بسیاری از پروژه‌ها، با وجود تبلیغات گسترده و وعده‌های بزرگ، در مرحله‌ی اجرا با موانع فنی، مسائل مربوط به حریم خصوصی و دشواری در یکپارچه‌سازی با سیستم‌های موجود روبه‌رو هستند. این موانع باعث می‌شود تا فاصله‌ی میان تبلیغات و واقعیت هر روز آشکارتر شود و نگرانی‌ها درباره‌ی شکل‌گیری یک حباب مالی در این حوزه افزایش یابد.

یک حباب دات کام دیگر؟

جهان یک بار دیگر هم چنین حبابی را در دنیای دیجیتال تجربه کرده است. در دهه‌ی 90 میلادی، رشد ناگهانی فناوری‌های مبتنی بر اینترنت، در نهایت به فروپاشی حباب دات‌کام انجامید. هر دو پدیده در فضایی از هیجان رسانه‌ای و با ورود گسترده‌ی سرمایه و ارزش‌گذاری‌های فراتر از درآمد واقعی شکل گرفتند. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که جریان سرمایه و رشد بازار AI در برخی شاخص‌ها، حتی از دوران اوج حباب دات‌کام هم فراتر رفته است. در حقیقت اکنون انتظارات سرمایه‌گذاران و مردم از سودآوری سریع مبتنی بر هوش مصنوعی، اغلب از ظرفیت واقعی فناوری پیشی گرفته است.

حباب دات کام تأثیر زیادی بر بازارهای سرمایه گذاشت.
Credit: Banker

اما این دو پدیده، تفاوت‌های مهمی هم دارند. زیرساخت‌های فناوری امروز، از پردازنده‌های قدرتمند گرفته تا شبکه‌های ابری و مدل‌های تجاری پایدارتر، نسبت به دوران حباب دات‌کام بالغ‌تر شده‌اند. همچنین، پذیرش گسترده‌ی کاربران نشان می‌دهد که این‌بار تقاضای واقعی و مصرف‌کننده‌ی فعالی وجود دارد که صرفا بر اساس هیجان سرمایه‌گذاری شکل نگرفته است. به همین دلیل، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در صورت وقوع اصلاح مالی، پیامدهای حباب هوش مصنوعی احتمالا کمتر و تدریجی‌تر از سقوط ناگهانی دات‌کام خواهند بود.

هیجان عمومی و نقش کاربران

یکی از تفاوت‌های کلیدی موج فعلی هوش مصنوعی با حباب‌های پیشین، میزان و سرعت ورود کاربران عادی به اکوسیستم آن است. پلتفرم‌هایی مثل «چت‌جی‌پی‌تی» (ChatGPT) طی ماه‌ها به صدها میلیون کاربر فعال رسیدند و همین پذیرش مصرف‌کننده از سوی شرکت‌ها، هیجان بازار و سرمایه‌گذاری را تشدید کرده است.

مردم به طور گسترده از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
Credit: Getty Images

هنگامی که روزانه میلیون‌ها نفر با یک ابزار تعامل دارند، انتظار بازار برای رشد سریع درآمد، محصول و کاربردهای تجاری بالا می‌رود. این حالت البته دو طرفه است. کاربران با تجربه‌ی اولیه‌ی جذاب انتظارات عمومی را بالا می‌برند و سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها برای برآورده‌کردن این انتظارات، رقابت و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در تبلیغات و زیرساخت را شدت می‌بخشند. آمار رشد سریع کاربران ChatGPT و حجم تعامل‌ها، یکی از قوای محرک این هیجان است و نشان می‌دهد که برخلاف برخی حباب‌ها، این بار تقاضای مصرف‌کننده به صورت واقعی و گسترده وجود داشته است.

ویژگی‌های مثبت حباب AI

یک نکته‌ی مهم درباره‌ی حباب‌های سرمایه‌گذاری این است که حتی پس از ترکیدن، زیرساخت‌ها و دانش ایجاد شده، می‌تواند ارزش‌آفرینی کند.

Credit: AI Business/Getty Images

زیرساخت و تحقیق ماندگار

سرمایه‌گذاری عظیم روی دیتاسنترها، تراشه‌ها و آموزش مدل‌های هوش مصنوعی، هرچند ممکن است از نظر بازدهی کوتاه‌مدت طوفانی باشد، اما زیرساختی را می‌سازد که در دهه‌های آینده قابل استفاده خواهد بود.

نوآوری و انتقال دانش

حتی اگر برخی شرکت‌ها از بین بروند، نیروی انسانی، روش‌ها و پیشرفت‌های پژوهشی شکل گرفته در آن‌ها قابل استفاده باقی می‌مانند و نوآوری بلندمدت را تغذیه می‌کنند.

پیامدهای ترکیدن احتمالی حباب AI

در صورت ترکیدن حباب هوش مصنوعی، نخستین پیامد آن احتمالا کاهش شدید سرمایه‌گذاری و موجی از تعطیلی یا تعدیل نیرو در استارتاپ‌ها خواهد بود. بسیاری از شرکت‌های فعال در این حوزه، هم‌اکنون به سرمایه‌گذاری خارجی وابسته هستند و خروج ناگهانی سرمایه‌گذاران می‌تواند توان مالی آن‌ها را به سرعت کاهش دهد. بنابراین کوچک‌سازی گسترده، ادغام شرکت‌ها و حتی خروج برخی بازیگران از بازار روی خواهد داد.  اتفاقی که به نوبه‌ی خود می‌تواند بر زنجیره‌ی تأمین سخت‌افزار، مراکز داده و توسعه‌دهندگان نرم‌افزاری هم اثر منفی بگذارد.

Credit: Wildpixel, Getty Images

از سوی دیگر، کاهش ارزش سهام و اصلاح گسترده‌ی بازار شوک سنگینی را به بخش فناوری وارد می‌کند و اعتماد عمومی به پایداری صنعت هوش مصنوعی را کاهش می‌دهد. در چنین فضایی، دولت‌ها و نهادهای نظارتی احتمالا به بازنگری در قوانین مربوط به رقابت، شفافیت مدل‌ها و حمایت از نیروی کار خواهند پرداخت. این دوره‌ی بازنگری، می‌تواند در بلندمدت به شکل‌گیری چارچوب‌های منطقی‌تر و پایدارتر در استفاده و سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی هوش مصنوعی منجر شود.

راهکارهای پیشگیری از ترکیدن حباب AI

در شرایطی که نگرانی‌ها درباره‌ی شکل‌گیری حباب هوش مصنوعی افزایش یافته است، سازمان‌ها و سرمایه‌گذاران باید میان نوآوری واقعی و هیجان زودگذر تفاوت قائل شوند. تمرکز بر پروژه‌هایی که بازدهی مشخص و سنجش‌پذیر دارند، می‌تواند مانع از هدررفت سرمایه در طرح‌هایی شود که صرفا بر پایه‌ی تبلیغات و وعده‌های اغراق‌آمیز شکل گرفته‌اند. از سویی بررسی پایداری مالی و ارزیابی تاب‌آوری کسب‌وکار در شرایط قطع سرمایه یا تغییر نرخ بهره، از ابزارهای کلیدی برای پیشگیری از ریسک‌های جدی است.

به‌کارگیری سرمایه‌گذاری مرحله‌ای به جای تزریق ناگهانی و کلان سرمایه هم می‌تواند از فشارهای غیرواقعی جلوگیری کند. همچنین باید در نظر داشت که سرمایه‌گذاری بر تحول درونی سازمان‌ها، از جمله آموزش نیروی انسانی و بهبود فرایندهای کاری، اغلب بازدهی پایدارتر و مؤثرتری نسبت به خرید فناوری مجزا دارد. چنین رویکردی باعث می‌شود که شرکت‌ها ضمن فاصله‌گیری از موج هیجان، با نگاهی منطقی‌تر، ارزش واقعی هوش مصنوعی را در مسیر رشد بلندمدت خود ادغام کنند.

جمع‌بندی

هنوز نمی‌توان با قطعیت گفت که آیا هوش مصنوعی یک حباب است و باید از ترکیدن آن ترسید یا نه. اما شواهدی مانند ارزش‌گذاری‌های غیرعادی، سرمایه‌گذاری‌های کلان و هزینه‌های زیرساختی بسیار بالا، شباهت‌های روشنی با حباب‌های تاریخی دارد. بدین ترتیب روشن است اگر سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و سازمان‌ها با احتیاط و نگاه بلندمدت در این مسیر حرکت نکنند، خیلی زود شاهد فروپاشی حباب AI خواهیم بود که پیامدهای گسترده‌ای دارد. در هر صورت نمی‌توان نقش سرمایه‌گذاری‌ها در ایجاد زیرساخت و پیشرفت‌های فناورانه‌ی ماندگار را نادیده گرفت؛ پیشرفت‌هایی که حتی با گذر از بحران، آینده‌ی بشریت را شکل خواهند داد.

منابع: The Verge, Reuters, Tech Radar, Economic Forum, Forbes, Economic Times

نوشته حباب AI چیست و آیا به زودی فرومی‌پاشد؟ اولین بار در دیجی‌کالا مگ. پدیدار شد.