آیا واقعا می‌توان مریخ را به سیاره‌ای سبز تبدیل کرد؟

تیم‌های تحقیقاتی جدید، پروژه تبدیل مریخ سبز را از یک رؤیای علمی تخیلی به چالشی واقع‌گرایانه برای بررسی‌های جدی تغییر داده‌اند. اکنون این موضوع، توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است.

ایده قابل سکونت کردن کره مریخ که زمانی غیرممکن به نظر می‌رسید، اکنون با پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری و علوم مختلف، تنها «بسیار دشوار» تلقی می‌شود. این تحول چشمگیر، افق‌های جدیدی را برای آینده زندگی انسان و جستجو برای حیات فرازمینی می‌گشاید.

بررسی دقیق و علمی این موضوع، اکنون به دلیل اهمیت استراتژیک و فرصت‌های بی‌نظیر آن، ضروری شده است. این رویکرد نوین، چالش‌های فنی و اخلاقی پیچیده‌ای را نیز مطرح می‌کند.

تغییر نگاه به سکونت‌پذیر کردن مریخ

پروفسور اریکا دبنه‌دیکتیس از آزمایشگاه‌های پایونیر در خلاصه‌ای از کارگاه «مریخ سبز ۲۰۲۵» (2025 Green Mars Workshop) استدلال می‌کند که فنّاوری‌های نوظهور معادله را تغییر داده‌اند. کاهش شدید هزینه‌های پرتاب با فضاپیماهایی مانند استارشیپ اسپیس‌ایکس، در کنار پیشرفت‌های زیست‌شناسی مصنوعی و مدل‌سازی اقلیمی، امکانات جدیدی را به وجود آورده‌اند. اکنون پرسش اصلی این است که آیا باید این مسیر را دنبال کنیم و چگونه به چنین پروژه عظیمی نزدیک شویم، نه اینکه آیا از نظر فیزیکی امکان‌پذیر است یا خیر.

گام‌های پیشنهادی برای تبدیل مریخ به سیاره‌ای سبز

این چشم‌انداز در چند فاز مطرح شده است. اولین گام، افزایش دمای متوسط مریخ در عرض چند دهه با استفاده از آئروسل‌ها یا گازهای گلخانه‌ای مهندسی‌شده است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که مریخ دارای ذخایر یخ کافی برای تشکیل اقیانوسی به مساحت تقریباً 4 میلیون کیلومتر مربع و عمق 300 متر است. افزایش دمای حدود 30 درجه سانتی‌گراد می‌تواند این ذخایر منجمد را ذوب کرده و شرایط لازم برای وجود آب مایع روی سطح را فراهم آورد.

فاز دوم شامل ایجاد حیات میکروبی است. در این مرحله، زیست‌شناسی مصنوعی نقشی حیاتی ایفا می‌کند. محققان پیشنهاد می‌کنند میکروب‌های اکسترموفیل (extremophiles) را مهندسی کنند که در شرایط سخت رشد می‌کنند و ویژگی‌هایی مانند تحمل دما، مقاومت در برابر تشعشعات و بی‌تفاوتی نسبت به فشار جوی را با هم ترکیب می‌کنند. این موجودات سرسخت می‌توانند در عرض چند دهه سطح مریخ را با رشد جلبک‌مانند بپوشانند و فرآیند آهسته دگرگونی جوی را از طریق فتوسنتز آغاز کنند.

• کشف سیگنال حیات در کهکشان‌های رادیویی: آیا SETI مسیر جدیدی یافته است؟
• دانشمندان می‌گویند حداقل یک تمدن بیگانه پیشرفته در کهکشان راه شیری وجود دارد
• اعتراف تاریخی فضانورد آپولو ۱۴، ادگار میچل: بیگانگان با زمین تماس داشته‌اند
• آیا راز حیات فرازمینی در یخ‌ های فضایی نهفته است؟

فاز نهایی برای مریخ سبز، قرن‌ها یا حتی هزاره‌ها به طول می‌انجامد و به ایجاد جوی غنی از اکسیژن و به اندازه کافی غلیظ برای حمایت از حیات پیچیده می‌انجامد. تیم تحقیقاتی پیشنهاد می‌کند این فرآیند از زیستگاه‌های گنبدی‌شکل عظیم با ارتفاع 100 متر آغاز شود، جایی که فتوسنتز یا الکترولیز آب می‌تواند هوای قابل تنفس تولید کند. سپس گسترش پوشش گیاهی، به تدریج اکسیژن را به جو وسیع‌تر اضافه خواهد کرد، اگرچه این فرآیند طبیعی به تنهایی هزار سال زمان می‌برد.

چالش‌ها و ملاحظات اخلاقی

با وجود این چشم‌انداز هیجان‌انگیز، چالش‌های مهمی نیز وجود دارد که باید به آن‌ها پرداخت. هنوز ناشناخته‌های زیادی مانند آنچه زیر صفحات وسیع یخ در مریخ قرار دارد، نحوه رفتار طوفان‌های گردوغبار در جو گرم‌تر و مرطوب‌تر، و فراوانی مواد لازم برای الکترولیز آب در مقیاس بزرگ روی مریخ وجود دارند.

فراتر از چالش‌های فنی، ملاحظات اخلاقی نیز مطرح است. تغییر مریخ به شکلی که ممکن است برگشت‌ناپذیر باشد، به معنای پایان فرصت ما برای مطالعه تاریخ بکر این سیاره است. همچنین، در صورت وجود حیات بومی در مریخ، حتی به شکل میکروبی، مداخلات ما می‌تواند آن را از بین ببرد. با این حال، محققان تأکید می‌کنند که مطالعه سکونت‌پذیر کردن مریخ می‌تواند منافع عملی فوری برای زمین داشته باشد، از جمله توسعه فناوری‌های زیست‌پایدار و مقاوم در برابر خشکی.